آیا عصر طلایی گاز فرا رسیده است؟

در سال 2011 آژانس بین المللی انرژی، سئوالی مطرح کرد مبنی بر این که “آیا عصر طلایی گاز در جهان فرا رسیده است؟” از سال 2011 تاکنون گاز به عنوان سوخت مهم حمل و نقل نسبت به ذغال سنگ و سوخت های نفتی از اهمیت زیادی برخوردار شد و به خاطر مبحث کربن زدایی و به ویژه بعد از کنفرانس آب و هوا که در دسامبر 2015 در در پاریس برگزار شد بیشتر مورد توجه واقع شد.

همین طور رئیس موسسه بین المللی انرژی اخیر در گزارش میان مدت بازر گاز این موسسه به ضرورت توجه به تقاضای گاز در جهان اشاره کرده است. در واقع به دلیل رقابت زیاد در بخش برق و در کنار آن پائین بودن قیمت ذغال سنگ و یارانه دهی به انرژی های تجدید پذیر، ریسک پذیری گاز بالا رفته است.

از سوی دیگر، با این که واردکنندگان بزرگ “ال ان جی” همچون ژاپن در ماه می “ال ان جی” را به 4.11 دلار به ازای هر میلیون بی تی یو خریداری کردند و این قیمت یک چهارم دو سال گذشته بوده است اما گاز به دلیل ارزان بودن قیمت ذغال سنگ هنوز نتوانسته جای خود را باز کند. به گفته مقامات آژانس بین المللی انرژی، گاز هنوز نتوانسته جای ذغال سنگ در جهان را بگیرد. همچنین به خاطر سیاست های حمایت از انرژی های تجدیدپذیر و افت قیمت ها هنوز در رقابت ناکام مانده است. از سوی دیگر، یارانه دهی به سوخت های نفتی در خاورمیانه و آفریقای شمالی همچنان عرصه را بر گاز تنگ تر کرده است.

بر اساس آخرین آمار بی پی، 43 درصد از ذخایر اثبات شده گازی جهان در منطقه خاورمیانه واقع شده است. ایران با 34 تریلیون متر مکعب ذخایر گازی اثبات شده در سال 2015 در جایگاه نخست به لحاظ ذخایر گاز در جهان قرار گرفت.

با وجود این که خاورمیانه 43 درصد از سه گازی جهان را داراست و برای ارتقای تولید و افزایش 1.6 درصدی (55 میلیارد متر مکعب) بین سالهای 2015 تا 2021 تصمیماتی اتخاذ شده، اما سهم تولید آن در جهان بسیار اندک و در حدود 17 درصد است.

بر اساس بررسی آماری آژانس بین المللی انرژی، سهم منطقه ای از تولید گاز در جهان نیز کاهش چشمگیری یافته است. در واقع به استثنای قطر که با صادرات 118 میلیارد متر مکعب در سال 2015 بزرگترین صادرکننده ال ان جی در جهان بوده، این کشور در تولید ال ان جی با استرالیا رقابت نزدیکی دارد. هم اکنون آمریکا و استرالیا برنامه های زیادی را برای افزایش تولید گاز ال ان جی دارند و در حال حاضر 150 میلیارد متر مکعب ظرفیت مایع سازی ال ان جی در حال ساخت دارند.

ایران با وجود قرارگرفتن در رتبه بندی نخست جهان به لحاظ دارا بودن ذخایر اثبات شده گازی، اما در بازارهای جهانی نقش چندانی ندارد و عمدتا با صادرات گاز از طریق خط لوله به ترکیه و ارمنستان به مبادلات بازار جهانی گاز پیوسته است. تاخیر در صادرات گاز به عراق، پاکستان و عمان باعث شده است که بر اساس پیش بینی آژانس بین المللی انرژی، تا سال 2021 ایران فقط چهار میلیارد متر مکعب در سال صادرات گاز داشته باشد که معادل 2 درصد از تولید کل خواهد بود. ایران در بین سالهای 2015 تا 2021 قصد دارد با افزایش 29 میلیارد مترمکعب تولید سالانه گاز خود را به 199 میلیارد متر مکعب در سال برساند و به عنوان بزرگترین تولید کننده گاز در میان کشورهای منا شود و به همین ترتیب مصرف  (تقاضا) با افزایش 26 میلیارد متر مکعب به سالانه 196 میلیارد متر مکعب برسد، اما با وجود این بر بازار جهانی گاز اثر حداقلی خواهد داشت.

ایران دارای طرح های اولویت داری برای افزایش صادرات و تامین نیازهای داخلی گاز است که با اجرا برجام این اثرگذاری در بخش داخلی ملموس تر خواهد شد. بنابر این رشد تقاضای داخلی همچنان از مهمترین مسائل پیش روی کشور است. برای تولید برق از ابتدای سال جاری 68 میلیارد متر مکعب گاز مصرف شده که نسبت به سال گذشته 15 درصد افزایش نشان می دهد. از سوی دیگر، رقابت تامین خوراک و پتروشیمی از مسائل افزایش نیاز داخلی به گاز است. بنابر پیش بینی میس، کارخانجات کراکرها، متانول و کود در میان سایر پروژه های تولید به 3.5 میلیارد فوت مکعب در روز خوراک به انضمام 700 میلیون فوت مکعب ددر روز اتان نیاز دارند.

با وجود این، به پیش بینی آژانس بین المللی انرژِ تولید گاز کشور 3 میلیارد متر مکعب در سال بیش از نیاز داخلی خواهد بود. در حال حاضر سالانه 8 میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه صادر می شود اما طرح های احداث خط لوله به عمان برای صادرات ال ان جی تا سال 2019، در صورت تسریع در روند اجرا، روند افزایش صادرات گاز و اثرگذاری در بازار جهانی را سرعت خواهد بخشید.

با این حال، مسائل امنیتی منطقه و کشورهای همسایه به ویژه عراق از شدت اجرای  طرح های صادرات گاز به این کشور کاسته است. با بهره برداری و روی خط آمدن فازهای 17 و 18 رکورد بهتری در تولید گاز ثبت خواهد شد و از سوی دیگر بنابر خبر خبرگزاری شانا تا سال آینده فازهای 20 و 21 پارس جنوبی وارد مدار خواهد شد و 18 میلیارد متر مکعب در سال به تولید گاز کشور افزوده می شود. حفاری فاز 14 نیز شروع شده ولی برای تکمیل این پروژه به دو سال و نیم زمان نیاز است.

بر اساس پیش بینی آژانس بین المللی انرژی، تولید گاز عربستان سعودی از 86 میلیارد متر مکعب در سال 2015 با 2.9 درصد رشد در سال 2021 به سالانه 102 میلیارد متر مکعب خواهد رسید که به طور کلی در داخل مصرف می شود. عربستان سعودی قصد دارد با سرمایه گذاری بیشتر در بخش بالادستی، سهم زیادی از گاز را در سیکل ترکیبی تولید برق (از 50 درصد به 70 درصد) اختصاص دهد. فتاح بیرول رئیس آژانس بین المللی انرژی چشم انداز طرح های 2030 عربستان سعودی را مبتنی بر گسترش پایه ها و تنوع اقتصادی می داند. گرچه استفاده از گاز برای تولید برق، خبر خوشی از اقتصاد این کشور نیست اما جایگزین کردن گاز به جای نفت می تواند تصمیم درستی باشد.

عربستان روزانه یک میلیون بشکه نفت در نیروگاههای تولید برق خود مصرف می کند. بر اساس تصمیم خالد الفلاح وزیر جدید انرِژی عربستان، هیچ تصمیمی برای واردات سوخت به منظور تولید برق وجود ندارد. برخی شواهد حاکی از آن است که در آینده عربستان حتی قصد واردات ال ان جی هم ندارد. آژانس بین المللی انرژی پیش بینی می کند که با توجه به فعالیت های عربستان برای ورود به عرصه استخراج شیل گاز و گازهای نامتعارف شاید با توسعه این حوزه، بخشی از نیازهای داخلی را تامین کند.

به نظر می رسد به طور کلی از 55 درصد رشد عرضه گازی که بین سالهای 2015 تا 2021 صورت خواهد گرفت 64 میلیارد متر مکعب (2.3 درصد) از این رشد مربوط به رشد تقاضاست. در این بین قطر که در حال اجرای پروژه های جدید است و تولید آن از 161 میلیارد متر مکعب به 166 میلیارد مترمکعب افزایش خواهد یافت در بازار جهانی اثر گذار خواهد بود.

در حالی که هنوز گاز از ذغال سنگ گران تر است اما سیاست های اقتصادی تشویقی برخی کشورها برای کربن زدایی اقبال نسبت به انرژی های تجدید پذیر را بیشتر کرده در نتیجه امتیاز کمتری به گاز تعلق می گیرد و به لحاظ تاریخی و چشم اندازی که از گاز ترسیم می شود صرفا بر مبنای سیاست های قیمت گذاری کربن و به طور کلی کربن زدایی است.

جدول :

کشورهای برتر دارای ذخایر گازی اثبات شده در جهان

(تریلیون مترمکعب)