سال ۲۰۱۵ برای آن ها که امورات شان با منابع که از دل زمین بیرون می‌آورند می‌گذرد، سال بدی بود. به لطف کندی چشمگیر رشد اقتصاد چین، بهای کالاهایی چون نفت خام و مس در یک سال بیش از ۳۰ درصد افت کرد.
مردم عادی یا آن‌طور که در اقتصاد می‌گویند، مصرف‌کنندگان برندگان اصلی بودند. بسیاری از کالاهای اساسی مورد نیازشان ارزان شد. روی دیگر سکه اما رنج کارگران معدن بود، و ضرر شرکت‌های معدن و کشورهایی چون روسیه و برزیل که در پنج سال منتهی به این بحران درآمدی کلان کسب کرده بودند.
افت قیمت در کالاهایی مثل فولاد و سنگ معدن آهن از همه شدیدتر بود – هر دو در مقایسه با اوج‌‌شان که چهار سال پیش بود هشتاد درصد ارزان شدند.
نکته مهم این است که هیچ یک از متخصصان چنین سقوطی را پیش‌‌بینی نکرده بودند. سقوطی که علت اصلی آن چین بود.
موتوری که از کار افتاد
در دو دهه گذشته، چین مرکز تولید برای همه دنیا و موتور رشد در سراسر جهان بود. هرچه فلز در دنیا تولید می‌شد چینی‌‌ها می‌‌خریدند و می‌‌بلعیدند. اما سال ۲۰۱۵ این روند متوقف شد.
رشد اقتصاد چین – حتی طبق آمار رسمی این کشور – زیر ۷ درصد و از هند هم کمتر است. اما بسیاری کارشناسان معتقدند وضع حادتر از اینهاست.
گوردون چانگ، نویسنده کتاب ‘سقوط پیش روی چین’، معتقد است سال ۲۰۱۵ رشد اقتصاد چین حداکثر ۳ درصد بوده. او می‌گوید: “رهبران چین دیگر نمی‌توانند جلوی فروریختن اقتصاد را بگیرند.”
آقای چانگ معتقد است سرمایه خالصی که از چین خارج می‌شود نشانه کم اعتمادی به رهبری این کشور است. طبق آمار مؤسسه فاینانس بین‌المللی، این رقم امسال به رکورد ۵۰۰ میلیارد در سال رسید.
آقای چانگ می‌گوید دستکاری نرخ بهره بی فایده بوده و افزایش چشمگیر سرمایه‌گذاری دولت هم کمک چندانی به وضع نکرده است. به اعتقاد او “سران (چین) دیگر تیری در ترکش ندارند”، حتی در تدابیر اصلاحی هم “عقب رفته‌اند” – به این معنا که مداخله حکومت در اقتصاد بیشتر شده است.
معضلات برنامه‌‌ریزی
اما بعضی کارشناسان مثل جاناتان فنبی از مرکز تحقیقاتی ‘منابع معتمد’ آن قدر بدبین نیستند، و فکر میکنند مسئولان (چینی) همچنان می‌‌توانند اوضاع را تغییر دهند.
او می‌گوید: “به نظر من همچنان آن قدر تیر در ترکش دارند که جلوی سقوط اساسی را بگیرند. اما تردیدی نیست که دست کم در دو سال آینده کندی اقتصادشان ادامه خواهد داشت.”
آقای فنبی معتقد است سران چین تحت رهبری شی جین پینگ “بسیار ریسک پرهیزند” و “به نظر نمی‌رسد توان مواجهه با بسیاری معضلات پیش روی شان را داشته باشند.”
او به برخورد با فساد اشاره میکند که به باور او درست است اما متأسفانه از مسیر مرسوم دستگاه قضایی نیست. یعنی مسئولیت مقابله با فساد به “پلیس ناشفاف حزب کمونیست” واگذار شده که “فضای رعب و وحشت” ایجاد میکند. در نتیجه بسیاری از مسئولان طرف پروژه‌هایی که ممکن است به جان گرفتن اقتصاد کمک کند نمی‌روند.
آقای فنبی می‌گوید ممکن است هدفی که دولت چین برای نرخ رشد در سال‌های آینده تعیین میکند، زیادی بالا باشد و جز با استقراض – بیش از ارقام سرسام آور فعلی – دست یافتنی نباشد.
بیکاری کارگران معدن
افت تقاضای چین در سالی که گذشت باعث تعطیلی بعضی غول‌های صنعت معدن و بیکار شدن بسیاری از کارکنان این بخش شده است.
شرکت عظیم انگلو- آمریکن اعلام کرده تا ۳۵ معدن را – با حدود ۸۵۰۰۰ شغل – می‌بندد یا می‌‌فروشد. شرکت گلن کور هم گفته هزاران کارگر را در معدن‌های مس زامبیا و معادن دیگر اخراج میکند.
سال ۲۰۱۵ برای بازار جهانی نفت هم سالی عجیب وغریب بود. کشورهای عضو اوپک با وجود ارزانی نفت خام تصمیم گرفتند از تاکتیک معمول کم کردن تولید برای بالا رفتن قیمت استفاده نکنند.
پروفسو کن راگوف از دانشگاه هاروارد معتقد است عربستان، به‌عنوان قدرتمندترین عضو اوپک، فقط می‌خواهد سهمش از بازار جهانی کم نشود.
او بر این باور است که عربستان به خاطر رشد جمعیت و هزینه عملیاتش در یمن تحت فشار است. او می‌گوید: “سعودی‌ها امیدوارند بهای نفت مدت‌ها پایین بماند تا تولیدکنندگان حاشیه‌ای، به‌ویژه در آمریکا، از گردونه خارج شوند.
مشکل پناه جویان
سال ۲۰۱۵، خبرسازترین موضوع در اروپا ورود خیل پناه جویان از مناطق جنگ‌زده در سوریه و کشورهای همسایه‌‌اش بود.
اتحادیه اروپا از یک سو می‌خواست به مردمان از همه جارانده، پناه بدهد، و از طرف دیگر می‌‌ترسید سیاست “درهای باز” سیلی راه بیاندازد از مردمانی در جستجوی زندگی بهتر که قاره توان پذیرش‌شان را ندارد.
آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، وقتی درهای کشورش را به روی مهاجران و پناه جویان گشود، رود متقاضیان سیل شد و محبوبیت او نزد رأی دهندگان آلمانی افت کرد.
حدود یک میلیون نفر در سال ۲۰۱۵ به آلمان رفتند و تقاضای پناهندگی کردند.
خانم مرکل در کنفرانس سالانه حزبش در ماه دسامبر بحران اخیر را بزرگ‌‌ترین جمعیت پناه جو از زمان جنگ جهانی دوم دانست. او گفت: “این آزمونی تاریخی برای اروپاست. دوست دارم، دوست داریم، از این آزمون سربلند بیرون بیاییم.”
بعضی کارشناسان معتقدند اروپا برای تعدیل جمعیت بومی مسن به نیروی کار جوان نیاز دارد. اما هانس ورنر زین از مؤسسه آی.اف.او آلمان معتقد است مهاجرت گسترده نمی‌‌تواند تأثیر مثبت داشته باشد.
او می‌گوید: “نباید دل خوش کرد – این افراد که می‌آیند نیروی کار ماهر نیستند. اگر بخواهیم برایشان کار ایجاد کنیم باید حداقل دستمزد را پایین بیاوریم.”
بحران یورو و یونان
تابستان سال ۲۰۱۵، اروپا با یک بحران جدی دیگر هم دست و پنجه نرم کرد: چیزی نمانده بود یونان از حوزه پول واحد اروپا خارج شود، و اولین کشوری باشد که یورو را کنار می‌‌گذارد.
ماه ژوئیه رفراندومی در این کشور برگزار شد و یونانی‌ها رأی به برنامه ریاضتی اروپا را – که در مقابل وام به یونان پیشنهاد کرده بودند– رد کردند.
دولت یونان کنترل سرمایه‌‌ها را به دست گرفت. مردم جلوی دستگاه‌های خودپرداز صف کشیدند. اما در نهایت پارلمان یونان تسلیم شد و برنامه ریاضتی را – به‌رغم خشم عمومی – پذیرفت.
یونان همچنان به شدت مقروض است. مشخص نیست در درازمدت مشکلات اقتصادی این کشور چطور باید حل شود.
از جمله اتفاق‌های خوب سال، نشست پاریس در ماه دسامبر بود. نشستی که برای مقابله با تغییرات اقلیمی برگزار شد و سران کشورها (تقریبا همه جهان) توافق کردند در مورد آلاینده ها سخت‌گیری بیشتری نشان دهند.
سیاستمداران شرکت‌کننده، این نشست را موفقیتی چشمگیر خواندند. اما تجربه نشان داده که در حوزه محیط زیست آنچه در عمل رخ می‌دهد همیشه همان نیست که به چشم می‌آید.
رسوایی غول خودروسازی دنیا
ماه‌های آخر سال ۲۰۱۵ معلوم شد موتورهای دیزل خودروهای تولیدی فولکس واگن به مراتب آلوده‌‌تر از آن هستند که این شرکت اعلام میکند.
مقام‌های این غول آلمانی اعتراف کردند شرکت‌شان نرم افزار مخصوصی نوشته که وقتی موتور را تست میکنند نتایجی متفاوت با واقعیت – وقتی در جاده حرکت میکند – به دست بدهد.
مدیر جهانی شرکت ناچار به استعفا شد. به نظر می‌رسید اعتبار و ابهت مهندسی فولکس‌واگن شدیدا آسیب دیده است. به تخمین کارشناسان، این رسوایی حدود ۷ میلیارد دلار به این شرکت ضرر زد. با این حال فروش خودروهای فولکس واگن ضربه نخورد. ظاهرا مصرف‌کنندگان بر این باورند که سابقه و مطمئن بودن خودرویی که می‌‌رانند مهم‌تر از این است که چقدر آلاینده تولید میکند.
فولکس واگن همچنان یکی از دو تولیدکننده بزرگ خودرو در دنیاست، و به نظر نمی‌رسد موقعیتش در خطر باشد. به خصوص در شرایطی که نفت ارزان است و ماشین سواری مقرون به صرفه تر از همیشه.
