اجرای برنامه‌ی جامع اقدام مشترک (برجام) از سوی ایران و نیز کشورهای عضو ۱+۵، سبب برداشته شدن تحریم‌های نفتی و نیز تحریم‌های مربوط به انتقال درآمدهای نفتی ایران خواهد شد. به این ترتیب ایران می‌تواند پس از چند سال، تولید نفت خام خود را به مقدار سابق بازگردانده و جایگاه سابق خود را در میان کشورهای صادرکننده نفت خام بازیابد. ایران در تیرماه امسال، هر روز حدود ۲ میلیون و ۸۷۰ میلیون بشکه نفت تولید می‌کرد. اما مسئولان وزرات نفت ایران اعلام کرده‌اند که طی دو مرحله در نهایت یک میلیون بشکه دیگر نیز به این میزان افزوده خواهد شد و صادرات نفت خام ایران همانند چند سال پیش به حدود ۴ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. اما بازگشت پرقدرت ایران برای بازپس‌گیری بازارهای گذشته نفتی خود، موجی از بیم ها و امیدها را در جهان به همراه آورده است. افزایش میزان صادرات نفت خام ایران سبب خوشحالی برخی کشورها و نیز نگرانی برخی کشورهای دیگر می‌شود؛ اما این کشورها کدامند؟
آفریقای جنوبی؛ خوشحال از بازگشت ایران
آفریقای جنوبی یکی از توسعه‌یافته‌ترین کشورهای قاره آفریقا و دومین اقتصاد بزرگ قاره‌ی سیاه، پس از نیجریه است. این کشور علاوه بر واردات نفت خام، تاسیسات بزرگ پالایشگاهی نیز در اختیار دارد. آفریقای جنوبی همیشه یکی از اصلی‌ترین واردکنندگان نفت خام ایران بود و این وضعیت حتی به گونه‌ای بود که پالایشگاه‌های نفت خام این کشور نیز متناسب با کیفیت نفت خام ایران طراحی شده بودند. متاسفانه تحریم‌ها و محدودیت‌های این کشور برای وارد کردن نفت خام از ایران در طی چند سال اخیر سبب شد مسئولان نفتی آفریقای جنوبی به فکر ایجاد تغییرات فنی در پالایشگاه‌های خود افتاده و آن را برای نفت خام وارداتی از آنگولا، نیجریه و عربستان سعودی آماده کنند.
آفریقای جنوبی با اقتصاد رو پیشرفت خود، یکی از اصلی‌ترین برندگان بازگشت ایران به بازارهای جهانی نفت است.
اما به نظر می‌رسد این روند در حال تغییر است. آفریقای جنوبی به احتمال زیاد واردات گسترده نفت خام از ایران را از سر خواهد گرفت. افزون بر این، آفریقای جنوبی قرار است در ساخت یک مرکز تبدیل گاز طبیعی به گاز مایع در جنوب ایران و نیز برخی پروژه‌های دیگر مرتبط با انرژی همکاری کند که در نهایت می‌تواند برای اقتصاد این کشور بسیار پرسود باشد.
آنگولای ناخرسند از برجام
طی چند سال گذشته، آنگولا رسما جایگزین ایران در صادرات نفت به آفریقای جنوبی شد. بازگشت مجدد ایران به صحنه صادرات نفت نگرانی و ناخرسندی آنگولا را به همراه خواهد داشت، زیرا این کشور ممکن است بازار آفریقای جنوبی را برای همیشه از دست بدهد. علاوه بر این، چین و هند که در صدر فهرست واردکنندگان نفت ایران بودند نیز در سال‌های تحریم ایران، از آنگولا نفت وارد می‌کردند. به این ترتیب ضرر اقتصادی حضور ایران برای آنگولا بسیار پررنگ خواهد بود.
آنگولا که طی سال‌های تحریم ایران توانست تا حدی جای آن را در بازارهای نفت پر کند، پس از لغو تحریم‌ها در موقعیتی بسیار دشوار قرار خواهد گرفت.
نقش کلیدی ایران در بازار گاز طبیعی جهان
ایران با حدود ۳۴ هزار میلیارد متر مکعب ذخایر رسمی گاز طبیعی، پس از روسیه دومین دارنده‌ی منابع بزرگ گازی جهان به شمار می‌رود. با این وجود ایران هنوز نتوانسته حضوری متناسب با منابع گسترده خود در بازار جهانی گاز طبیعی داشته باشد. اروپا یکی از بزرگ‌ترین بازارهایی است که حجم قابل توجهی گاز طبیعی مصرف می‌کند و می‌تواند به خوبی پذیرای حضور ایران باشد. بر اساس گزارشی که چندی پیش اتحادیه اروپا منتشر کرد، ایران می‌تواند با استفاده از شبکه‌های گازرسانی مختلف، بین ۲۵ تا ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را تا سال ۲۰۳۰ به اروپا صادر کند.
اما حضور ایران برای صادرات گاز به اروپا، خبر خوبی برای روسیه که هم اکنون بزرگ‌ترین تامین کننده گاز قاره‌ی سبز به شمار می‌رود نخواهد بود. همچنین گسترش فعالیت ایران برای صادرات گاز به اروپا می‌تواند زنگ خطری جدی برای الجزایر که بزرگ‌ترین تولید کننده‌ی گاز طبیعی در قاره آفریقا و دومین تامین کننده گاز طبیعی اروپا (پس از روسیه) است نیز باشد.
حضور ایران در بازار جهانی گاز طبیعی، می‌تواند نگرانی روسیه که دارای بزرگ‌ترین منابع گازی جهان و نیز نخستین تامین کننده گاز مصرفی اروپا است را به همراه داشته باشد.
آینده‌ی بازار جهانی نفت در سایه حضور مجدد ایران
تردیدی نیست که افزایش حجم صادرات نفت خام ایران به افزایش عرضه‌ی جهانی نفت و پیشی گرفتن آن از تقاضا می‌انجامد. همچنین لغو تحریم‌های ایران، حضور پررنگ‌تر ایران در بازار گاز طبیعی را نیز به همراه خواهد داشت. در این میان، شاید کشورهای مختلف صادرکننده‌ی نفت و گاز که در طی این چند سال، با افزایش تولید و صادارت خود جای خالی ایران را پر کردند، بزرگ‌ترین بازندگان بازگشت ایران به بازارهای جهانی باشند. با اینکه پیش بینی آینده‌ی این بازار و قیمت‌های جهانی آن کاری بسیار دشوار است، اما تردیدی نیست که ایران با نهایت توان خواهد کوشید سهم از دست رفته‌ی خود در بازار را به سرعت به دست آورد.
