صنایع پتروشیمی خاورمیانه طی سال‌های اخیر (به‌خصوص در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس GCC) به‌واسطه دسترسی به گازهای همراه نفت خام، توسعه فراوانی یافته‌اند و تولیدکنندگان این ناحیه در تولید اتیلن و مشتقات آن از گاز اتان پیشرو بوده‌اند. اما با افزایش تقاضای انرژی در سایر صنایع از قبیل نیروگاه‌ها و صنایع نمک‌زدایی آب، تامین گاز مورد نیاز صنایع پتروشیمی در این منطقه با دشواری‌هایی مواجه شده که نتیجه آن روی‌آوردن تولیدکنندگان به استفاده از خوراک‌های سنگین‌تر از قبیل نفتاست.
صنایع پتروشیمی خاورمیانه طی سال‌های اخیر (به‌خصوص در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس GCC) به‌واسطه دسترسی به گازهای همراه نفت خام، توسعه فراوانی یافته‌اند و تولیدکنندگان این ناحیه در تولید اتیلن و مشتقات آن از گاز اتان پیشرو بوده‌اند. اما با افزایش تقاضای انرژی در سایر صنایع از قبیل نیروگاه‌ها و صنایع نمک‌زدایی آب، تامین گاز مورد نیاز صنایع پتروشیمی در این منطقه با دشواری‌هایی مواجه شده که نتیجه آن روی‌آوردن تولیدکنندگان به استفاده از خوراک‌های سنگین‌تر از قبیل نفتاست.
بر اساس آمار شرکت بریتیش پترولیوم (BP)، مجموع ذخایر اثبات شده نفت و گاز خاورمیانه به ترتیب 9/47 و 2/43 درصد کل ذخایر جهان است که در این میان ایران از بیشترین ذخایر گاز جهان بهرمند است.
ظرفیت تولید گاز خاورمیانه در سال 2013 با رشد 5/4 درصدی به 568 میلیارد مترمکعب رسید که معادل 8/16 درصد از کل تولید گاز جهان بوده‌است.
مصرف گاز خاورمیانه نیز در سال 2013 با رشد 4 درصدی به 428 میلیارد مترمکعب رسیده که 8/12 درصد از کل تقاضای جهان بوده‌است. در جدول 1 به اختصار وضعیت تولید و مصرف گاز کشورهای خاورمیانه طی سال‌های 2012 و 2013 نشان داده شده است.
نزدیکی به بازارهای مصرف آسیا، اروپا، آفریقا و کشورهایی نظیر هند و چین از عمده‌ترین عوامل رقابت‌پذیری توسعه صنایع پتروشیمی به‌شمار می‌رود. براساس گزارش موسسه IHS، سهم اتیلن تولیدی خاورمیانه در حال افزایش است و تا سال 2019 در مجموع 22 درصد از کل اتیلن جهان توسط شرکت‌های خاورمیانه تولید خواهد‌شد. در این قسمت موقعیت کشورهای عمده و اثرگذار در صنعت پتروشیمی خاورمیانه مورد توجه قرار گرفته است:
عربستان
ایجاد اشتغال از مهمترین اولویت دولت‌های عضو شورای همکاری خلیج‌فارس GCC است. سرمایه‌گذاری در ایجاد مجتمع‌های تولیدی مانند پتروربیق (مشارکت آرامکو و سومیتوموی ژاپن) و صدرا (طرح مشارکتی آرامکو و داکمیکال) با هدف رونق صنایع پایین‌دستی عربستان سعودی صورت گرفته است و به همین منظور پارک شیمیایی ربیق و پارک پلاسکم در مجاورت این دو مجتمع احداث شده‌اند.
شرکت سابیک عربستان درصدد توسعه فعالیت‌های خود در قالب برنامه راهبردی 2025 بوده و قصد ورود به بازارهای جهانی پلی‌اورتان‌ها را دارد، به همین منظور این شرکت، احداث مجتمع های الاستومرهای کمیا را با مشارکت اکسون موبیل در ناحیه الجبیل با سرمایه‌گذاری 4/3 میلیارد دلار در برنامه دارد.
از دیگر طرح‌های سابیک می‌توان به طرح تبدیل مستقیم نفت خام به محصولات شیمیایی اشاره کرد که مطالعات آن از سال 2014 آغاز شده و تا سال 2020 به بهره‌برداری می‌رسد؛ محصولات این طرح، سالیانه 10 میلیون تن انواع محصولات پتروشیمیایی و محصولات ویژه شیمیایی است.
امارات متحده عربی
شرکت سرمایه‌گذاری نفت بین‌الملل ابوظبی طی سال‌های اخیر اقدام به خرید واحدهای شرکت نواکمیکال در کانادا و اسپانیا و خرید سهام اکثریت شرکت اتریشی بورالیس کرده است.طرح مشارکتی بروج امارات (مشارکت بورالیس و شرکت نفت ابوظبی)، واحد تولیدکننده انواع پلی‌الفین‌ها در ناحیه روئیس است.
ظرفیت این مجتمع با بهره‌برداری کامل از خط سوم آن به سالیانه 5/4 میلیون تن انواع پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن افزایش می‌یابد.
مجتمع آروماتیک تکامل (کماویات) دیگر طرح بزرگ است که قرار است تا سال 2018 در ابوظبی به بهره‌برداری برسد. محصولات این واحد سالیانه 4/1 میلیون تن پارازایلین و 400 هزار تن بنزین است. این طرح حاصل مشارکت امارات متحده عربی با شرکت ایندو رامای تایلند است.
قطر
این کشور دارای یکی از بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی جهان است.
میدان گازی موسوم به گنبد شمالی در قطر و پارس جنوبی در ایران بزرگ‌ترین میدان گازی جهان به‌شمار می‌رود. قطر با سرمایه‌گذاری 25 میلیارد دلاری خود درصدد توسعه صنایع شیمیایی – پتروشیمیایی خود تا سال 2020 است.
از مهمترین طرح‌های در دست احداث می‌توان به طرح الکرانه اشاره کرد که تا سال 2018 بهره‌برداری می‌رسد. در این مجتمع سالیانه 1/1 میلیون تن اتلین، 170 هزار تن پروپیلن، 5/1 میلیون تن اتیلن گلیکول، 300 هزار تن آلفا الفین‌ها و 250هزار تن اکسو الکل‌ها تولید می‌شود.
کویت
شرکت‌های ملی نفت و صنایع پتروشیمی کویت در صدد احداث یک مجتمع تلفیقی پتروپالایشگاهی در ناحیه الزور تا سال 2020 هستند، این مجتمع شامل یک واحد کراکر اتیلن و مشتقات آن است که محصولاتی شامل 600 هزار تن اتیلن گلیکول، 800 هزار تن پلی‌اتیلن با دانسیته پائین (LLDPE) و پلی‌اتیلن با دانسیه بالا (HDPE) و 400 هزار تن پلی‌پروپیلن تولید می‌کند.
واحد آروماتیک این مجتمع سالیانه 2/1 میلیون تن پارازایلین تولید می‌کند که خوراک واحدهای ترفتالات (PET) و اسید ترفتالک خالص‌شده (PTA) را تامین می‌کند.
توسعه زنجیره ارزش محصولات
ایجاد ارزش افزوده بیشتر، اشتغال‌زایی و تنوع محصولات تولیدی از مهمترین دلایل توسعه صنایع پائین‌دستی پتروشیمی میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس GCC است، در سال 2013 نزدیک به 150 هزار نفر در صنایع شیمیایی – پتروشیمیایی این منطقه مشغول به کار بوده‌اند. براساس مطالعات انجام شده، به ازای هر شغل در صنایع بالادست پتروشیمی، سه شغل در صنایع پائین‌دستی آن ایجاد می‌شود.
از سال 2008 تا به امروز، میانگین رشد ظرفیت صنایع پتروشیمی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، سالیانه 5/9 درصد بوده که رشد اشتغال‌زایی 2/12 درصدی در این حوزه را به همراه داشته است.
از مهمترین چالش‌های پیش روی صنایع پتروشیمی خاورمیانه می‌توان به دسترسی به خوراک رقابتی، کمبود نیروی کار، رشد هزینه‌های سرمایه‌ای و کوچک بودن بازارهای محلی اشاره کرد که برای غلبه بر آن باید شرکت‌های تولیدی تمرکز بیشتری بر تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر و سرمایه‌گذاری در سایر کشورها را مد نظر قرار دهند.
