قیمت ارز در هفته های اخیر در بازار آزاد یافته و قیمت دلار به بالای چهار هزارتومان رسیده است.
صمد کریمی، مدیر اداره صادرات بانک مرکزی گفته : “افزایش تقاضای تجاری و مسافرتی، رشد نرخ حواله درهم امارات و افزایش فعالیت دلالان بازار ارز کشور از جمله دلایل موج اخیر رشد قیمت ها در بازار ارز است؛ در این شرایط بانک مرکزی تلاش کرده است قیمت ارز را در دامنه‌ای مجاز و براساس عوامل بنیادین کنترل و مدیریت کند. ”
کریمی دلایل افزایش قیمت ارز را به بخش “بنیادین و غیربنیادین” و “داخلی و خارجی” تقسیم می کند و تقویت دلار در بازارهای جهانی، رشد 0.25 درصدی نرخ بهره کلید آمریکا و کاهش قیمت جهانی طلا را از جمله عوامل داخلی رشد قیمت ارز می داند.
اخیرا بانک مرکزی دستورالعملی در باره ضوابط خرید و فروش ارز منتشر کرده که بر اساس آن بانکها می توانند ارز حاصل از صادرات غیر نفتی را به قیمت آزاد خریداری کنند. بانک مرکزی تلاش می کند تا گردش ارزی را به سمت بانکها هدایت کند و با کنترل ورودی و خروجی ارز، وضعیت بازار ارز را کنترل کند.
همواره بانک مرکزی به عنوان فروشنده ارزهای نفتی نقش تعیین کننده در بازار داشته است و به گفته مدیر اداره صادرات بانک مرکزی، از سال 1393 سهم صادرات غیر نفتی و بخش پتروشیمی در مدیریت بازار ارز افزایش یافته است.
به گفته کریمی، امروز بازار ارز برای كشور ما به بازار ارز تهران منحصر نمی شود، یعنی بانک مرکزی باید بازار دیگر كشورهای همسایه از جمله عراق و تركیه و امارات را نیز رصد كند. ضمن این كه در مسیر كنترل و مدیریت بازار با صادركنندگان غیرنفتی، از جمله صادركنندگان محصولات پتروشیمی در تعامل سازنده هستیم.
برخی کارشناسان می گویند یکی از مهمترین دلایل افزایش نرخ ارز تورم انباشته در سه سال اخیر است. به این معنی که در سه سال گذشته اقتصاد ایران تورمی نزدیک به 70 درصد داشته است. آمار رسمی نشان می دهد که تورم در سال 1392 بیشتر از34 درصد، در سال 1393 بیشتر از 15 درصد و در سال 1394 نزدیک به 12 درصد بوده است. تورم در نه ماه گذشته نیز حدود 9 درصد بوده است.
این میزان تورم به خصوص با کشورهایی که با ایران مبادله تجاری دارند، بیشتر مشخص می شود و وقتی تورم این کشورها نسبت به ایران بسیار پائین است این یعنی ریال با تورم ارزش خود را نسبت به ارزهای بین المللی از دست می دهد.
در این صورت، اگر دولت همچنان دولت قیمت ارز را پائین نگهدارد، به تدریج کالاهای داخلی توان رقابت خود را با کالاهای خارجی از دست می دهند و واردات به صرفه تر می شود و مشکلات چند سال گذشته دوباره تکرار می شود. این وضعیت می تواند قدرت رقابت کالاهای داخلی را با کالاهای وارداتی از بین ببرد و در این صورت شرکت های تولیدی نمی توانند به دلیل افزایش قیمت ها، کالاهای خود را در بازار به راحتی بفروشند.
مقایسه روند قیمت ارز با تورم در سه سال و نیم اخیر، نشان می دهد که قیمت ارزها به همان تورم نسبت افزایش پیدا نکرده است و به گفته کارشناسان اقتصادی، همین مسئله اکنون باعث به هم خوردن موازنه ای شده که بانک مرکزی و دولت سعی کرده اند آن را در بازار ارز برقرار کنند.
در دهه 80، طرح تثبیت قیمت ارز در بازار اجرا شد و بانک مرکزی بدون در نظر گرفتن تورم، برای تثبیت نرخها، ارز به بازار تزریق می کرد و با این روش قیمت ارز را نزدیک به یک دهه ثابت نگهداشت اما سرانجام این طرح شکست خورد و قیمت ارز یک باره سه برابر شد و دلار از یک هزار تومان به بیش از سه هزار تومان رسید.
از آنجا که عمده ارز در اختیار دولت و بانک مرکزی است بنابر این هر زمان که نیاز بازار افزایش پیدا می کرد، بانک مرکزی دلاری های نفتی بیشتر را وارد بازار می کرد و مانع افزایش قیمت ها می شد.
البته وضعیت در سه سال گذشته تغییر کرده است و میزان تغییرات نرخ ارز با وجود تحریم ها و محدودیت های ارزی در سطح نسبتا با ثباتی قرار داشته است و افزایش نرخ ارز از چند هفته پیش افزایش پیدا کرده است.
مدیر اداره صادرات بانک مرکزی می گوید “هر چه شوك ارزی وارد شده شدت بیشتری داشته باشد، بی ثباتی بیشتری هم به بازارهای چهارگانه اقتصاد كشور وارد می کند، از جمله این كه فرآیند و جریان واردات مواد اولیه، واسطه ای سرمایه ای و حتی صادرات با مشكلات بسیاری مواجه می سازد. با توجه به همین شرایط بانك مركزی اعتقاد دارد كه بازار ارز باید به ثبات دست یابد. متاسفانه دو ماهی است كه این ثبات جای خود را به نوسان های شدید قیمتی در بازار ارز داده است.”
برنامه بانک مرکزی برای ثبات در بازار ارز
برای کنترل و جلوگیری از بروز تنش در بازار ارز بانک مرکزی چه راهی پیش رو دارد و چگونه می تواند به شکلی پایدار جلوی بی ثباتی در بازار ارز را بگیرد”
کارشناسان می گویند راه حل جلوگیری از بروز چنین اتفاقاتی این است که دولت و بانک مرکزی طرح یکسان سازی نرخ ارز را اجرا کنند که در آن قیمت ها را بازار تعیین می کند. به نظر می رسد در شرایط فعلی که تورم یک رقمی شده، اجرای این برنامه عملی تر شده است و بانک مرکزی نیز اعلام کرده به صورت جدی به دنبال یکسان کردن نرخ ارز است.
ولی الله سیف رئیس کل بانک مرکزی گفته “یکی از اولویت های بانک مرکزی یکسان سازی نرخ ارز بوده است که برای تحقق این امر باید زمینه های مورد نیاز از قبیل دسترسی به کانال های بین المللی بانکی فراهم شود.”
سیف بر یکسان سازی نرخ ارز تاکید کرده اما گفته که “باید پیش شرط های آن فراهم شود.”
به گفته مدیر کل اداره صادرات بانک مرکزی “نظرفنی بانك مركزی این است كه برای یكسان سازی نرخ ارز الزاماتی وجود دارد به همین دلیل تا زمانی كه این الزام ها محقق نشود، نمی توان تاریخ دقیقی برای تك نرخی شدن ارز اعلام كرد. از جمله این الزامات هم می توان به توسعه و گسترش روابط كارگزاری بانك ها، افزایش سرعت نقل و انتقال وجوه و تبدیلات ارزی و همچنین افزایش درجه نقد شوندگی دارایی های بانك مركزی اشاره كرد.”
علاوه بر این به گفته کریمی، “قبل از تك نرخی شدن ارز باید فاصله دو نرخ آزاد و بانكی به مثبت و منفی 2 درصد برسد، البته بانك مركزی در مسیر حصول این پیش شرط ها در حال حركت است، اما این امر فرآیندی تدریجی خواهد بود و بانك مركزی با توجه به شرایط محیطی قطعاً برای تك نرخی شدن ارز اقدام خواهد كرد.”
به عقیده برخی اقتصاددانان، اگر زمینه های یکسان سازی نرخ ارز فراهم نباشد، بازار ارز با تنش مواجه خواهد شد و بانک مرکزی می کوشد تا فراهم شدن زمینه ها از اجرای این برنامه خودداری کند.
در حال حاضر بانک مرکزی ایران سیستم ارزی کشور را “شناور مدیریت شده” می داند و محمد باقر نوبخت رئیس سازمان برنامه وبودجه گفته “ممکن است عده ای هر حادثه سیاسی را نوعی ناامنی تلقی کنند اما سیاست دولت این نیست که از محل افزایش دلار، ریال بیشتری تامین کند.”
به گفته نوبخت، اگر چه درآمد دولت از تبدیل دلار به ریال با افزایش نرخ ارز بیشتر می شود “اما قدرت خرید ملی برای ما مهم است لذا از افزایش نرخ ارز استقبال نمی کنیم.”
بانک مرکزی امیدوار است در اولین ماه زمستان وضعیت بازار ارز به ثبات برسد و مدیر اداره صادرات بانک مرکزی با مقایسه وضعیت بازار ارز می گوید “سال گذشته اوج افزایش نرخ ارز 21 دی ماه رخ داد و بعد از آن به دلیل كاهش معنادار تقاضای تجاری و افزایش عرضه ارز بانک مرکزی و صادرکنندگان غیرنفتی تاثیر خود را بر قیمت ها گذاشت که انتظار می رود امسال هم همین روند تكرار شود.”
