دستاورد صنعت / برخی از کالاها تحولات مهمی در سبک زندگی ما ایرانیان در 100 سال گذشته به وجود آورده‌اند و می‌توان گفت زندگی سنتی را به سمت زندگی مدرن هل داده‌اند. نوع آوری‌هایی که ممکن است در ابتدا وارداتی بوده باشند و از ینگه دنیا با کشتی و طیاره وارد خاک ایران شده باشند ولی به مرور زمان در داخل کشور به صورت انبوه تولید شده اند. کالاهایی که برای یک ایرانی 100 یا 200 سال پیش صحبت کردن درباره آن‌ها عجیب و حیرت‌آور محسوب می‌شد ولی حالا زندگی بدون آن‌ها اصلا ممکن نیست یا بسیار سخت و پر دردسر است. در ادامه ماجرای تولید تعدادی از این کالاها و لوازم مصرفی و تاریخچه آن‌ها را روایت می‌کنیم.
از جعبه جادویی تا پلوپز ایرانی
برق در اواخر دوره قاجار وارد ایران شد. حاج محمد حسن امین الضرب تاجر مشهور که بنیان گذار اتاق بازرگانی نیز هست اولین کسی بود که ژنراتوری از روسیه خریداری و در کنار خانه‌اش نیروگاه کوچکی راه اندازی کرد که روشنایی خیابان چراغ برق (امیرکبیر کنونی) و کارخ گلستان که خانواده سلطنتی قاجار در آن ساکن بودند را تامین می‌کرد. جعفرشهری تاریخ نگار در کتاب «تهران قدیم» نوشته است:« باری کارخانه امین‌الضرب از عجایبی بود که تا سال‌ها موجب حیرت و تماشای مردم شهر شده بود. هر غروب به تماشایش می‌رفتند و مدت‌ها به شگفتیش لب به دندان می‌گزیدند و لاحول می‌گفتند.» اما در این دوران و البته تا سال‌های پایانی دهه 20 اصلی ترین کاربرد صنعت برق روشنایی بود زیرا هنوز مردم عادی برق نداشتند و لوازم برقی چندانی هم وارد ایران نشده بود. اما از اوایل دهه 30 و با شروع و گسترش انشعاب برق در سطح شهرها به خصوص تهران به عنوان پایتخت استفاده از لوازم برقی وارداتی هم شروع شد که بیشتر شامل گرامافون، رادیو، دستگاه‌های پخش موسیقی و پنکه می‌شد.
در این بین باید گفت اولین وسایل برقی و الکترونیکی که به صورت گسترده در ایران مورد استفاده قرار گرفت رادیو بود که انرژی مورد نیاز آن به قول قدیمی‌ها با قوه (باطری) تامین می‌شد. رادیو در سال 1319 یعنی چند ماه بعد از شروع جنگ جهانی دوم در ایران افتتاح شد و رقابت آلمان و انگلیس برای جذب مخاطب فارسی زبان در زمان جنگ نقش مهمی در اقبال عمومی به آن داشت. با همه این‌ها آن چه باعث شد که ایرانی‌ها به استفاده از لوازم برقی روی بیاورند اول رسیدن انشعاب برق به خانه مردم از نیمه دهه ۲۰ به بعد بود و دوم راه اندازی کارخانه تولید لوازم برقی در ایران ( در دهه 40) بود. محمد تقی برخوردار که از او به عنوان پدر لوازم خانگی ایران یاد می‌شود کسی بود که ایرانیان را با وسایل برقی و الکترونیک آشنا کرد. او که همچون پدرش تاجر بود و در بازار تهران مغازه داشت در دهه 30 با چند سفر به کشور ژاپن توانست نمایندگی فروش وسایل برقی توشیبا، رافائل و باطری را بگیرد. او همچنین از نیمه دهه 30 و با راه اندازی اولین کانال تلویزیونی در ایران، تلویزیون‌های شاب لورنس که به تلویزیون‌های مبلی هم مشهور شدند، را وارد کشور کرد. در آن زمان لوازم برقی به ندرت در خانه‌ها وجود داشت و وسایلی بسیار لوکس محسوب می‌شد اما محمد تقی برخوردار با راه اندازی کارخانه پارس و تولید گسترده این وسایل در داخل کشور، قیمت آن‌ها را به شدت پایین آورد. رضا نیازمند معاون صنایع وزیر اقتصاد در سال‌های ابتدایی دهه 40 در کتاب تکنوکراسی در ایران درباره راه اندازی کارخانه تولید لوازم خانگی از سوی برخوردار گفته:« یادم هست حاج محمد تقی برخوردار که آن زمان رادیو و تلویزیون وارد می‌کرد را دعوت کردم و بهش پیشنهاد دادم که به جای واردات در کشور تولید را شروع کند. به او گفتم به شما پروانه ساخت رادیو و تلویزون می‌دهم و از فردا شما را پشتیبانی می‌کنم تا بتوانی کالای تولیدی‌ات را بفروشی؛ از کسی که وارد می‌کند گمرکی می‌گیریم ولی به تو امتیاز می‌دهم و همین هم شد که او تقاضای پروانه داد و تولیدش را شروع کرد.»
محمد تقی برخوردار در اولین قدم با مشارکت شرکت ری اوواک آمریکا قوه پارس را در سال 1341 در ایران تولید کرد و در سال 1342 شرکت پارس الکتریک را برای تولید رادیو و تلویزیون با همکاری توشیبا راه اندازی کرد. علاوه بر تلویزیون و رادیو حاجی برخوردار شرکتی به نام پارس خزر هم در سال 1347 تاسیس کرد که انواع لوازم برقی مانند آبمیوه گیری، چرخ گوشت، پنکه و… تولید می‌کرد. کارخانه‌ای که پلوپزهایش با ته دیگ‌های طلایی هنوز هم محبوب بسیاری از خانواده‌های ایرانی است. محمد تقی برخوردار با محصولات تولیدی کارخانه‌هایش نقش بسیار مهمی در تغییر سبک زندگی ایرانیان داشت.
نویسنده: سید کمال آقایی
