رشد سریع با مواد اولیه ارزان

صنعت پتروشیمی در کشورهای خاورمیانه با سرعت بالایی رشد کرده است و دلیل آن وجود منابع کلان نفت و گاز طبیعی در این کشورها و ارزان بودن هزینه تمام شده استفاده از این منابع است. حتی برخی از کشورها از قبیل عربستان سعودی که دارای پالایشگاه‌های وسیع تولید محصولات پتروشیمی است، در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری زیادی در توسعه این صنعت کرده است. این سرمایه‌گذاری‌ها موجب افزایش توان تولید فرآورده‌های پتروشیمی در خاورمیانه شده است و این رشد تا آنجا ادامه یافته که تولید فرآورده‌های پتروشیمی بعد از 2006 میلادی به بالاترین سطح طی شش دهه اخیر رسیده است. حال با توجه به سرمایه‌گذاری‌هایی که عربستان سعودی برای توسعه صنعت پتروشیمی انجام داده است انتظار می‌رود این روند ادامه یابد و تولید فرآورده‌های پتروشیمی بیشتر از قبل شود.(منبع: گزارش انرژی جهانی)

اما استفاده از فرآورده‌های پتروشیمی هم با سرعت زیادی رشد می‌کند و این نرخ بالای رشد در کشورهای در حال توسعه و آسیایی بیشتر از دیگر کشورهای دنیا است. استفاده از فرآورده‌های پتروشیمی در صنعت بسته‌بندی، صنعت خودروسازی و صنعت ساختمانی بیشتر از دیگر صنایع است و بیشترین نرخ رشد مصرف فرآورده‌های پتروشیمی در پنج سال گذشته در چهار کشور ژاپن و کره جنوبی و چین و هند بوده است. این کشورها سرمایه‌گذاری‌های زیادی در توسعه زیرساخت‌های شهری و صنعتی انجام می‌دهند و همین سرمایه‌گذاری‌های کلان موجب شده است تا حجم بالایی از فرآورده‌های پتروشیمی در این کشورها مصرف شود (منبع: بانک جهانی)

قدیمی‌ترین و بزرگترین واحدهای تولید پتروشیمی

اولین کارخانه پتروشیمی در کشورهای خاورمیانه در سال 1940 میلادی و در کشور مصر راه‌اندازی شد ولی به دلیل ضعف این کشور در تامین منابع مورد نیاز این صنعت رشد چندانی نداشت تا اینکه در سال 1963 میلادی شرکت صنایع پتروشیمی کویت(PIC ) راه‌اندازی شد. راه‌اندازی این صنعت در کویت که حجم بالایی از نفت و گاز طبیعی داشت نقطه عطفی در صنعت پتروشیمی دنیا بود و درست یک سال بعد شرکت ملی پتروشیمی ایران (NPC) ایجاد شد. عربستان سعودی که هم اکنون از نظر ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی در جایگاه اول در خاورمیانه و شمال افریقا قرار دارد و با توجه به سرمایه‌گذاری‌هایی که در این صنعت انجام داده است می‌تواند ظرف پنج سال آینده ظرفیت تولیدش را بالغ بر 14 درصد افزایش دهد، در سال 1976 میلادی اقدام به ایجاد اولین شرکت فعال در صنعت پتروشیمی کرد. شرکت صنایع پایه عربستان سعودی که با نام اختصاری SABIC شناخته می‌شود هم اکنون از نظر حجم تولید در جایگاه اول منطقه قرار دارد. ایران از نظر ظرفیت تولید پتروشیمی در خاورمیانه در جایگاه دوم خاورمیانه است.

در سال 2000 میلادی خاورمیانه  و شمال افریقا 8 درصد ظرفیت نصب شده صنعت پتروشیمی دنیا را به خوداختصاص داده بود ولی در انتهای سال 2015 میلادی ظرفیت صنعت پتروشیمی در این کشورها رشد کرد و به سطحی معادل 21 درصد از مجموع ظرفیت صنعت پتروشیمی دنیا رسید و در صورتی که روند رشد تولید فرآورده‌های پتروشیمی در این منطقه با همین سرعت رشد کند تا سال 2020 میلادی بعد از اسیا- پاسیفیک دومین منطقه دنیا از نظر سطح ظرفیت تولید پتروشیمی خواهد بود.

بازار اتیلن دنیا

در سال 2007 میلادی ارزش بازار اتیلن در دنیا برابر با 121 میلیون تن بوده است که حدود 24 درصد آن به کشور امریکا اختصاص داشت. در آن زمان امریکا بزرگترین تولیدکننده اتیلن در دنیا بود  ولی با گذشت زمان قدرت امریکا برای رقابت در این بازار کمتر شد و در سال  2011 میلادی سهم امریکا در بازار اتیلن دنیا به 18 درصد تقلیل پیدا کرد.

در سال 2014 میلادی ارزش بازار اتیلن در دنیا برابر با 156 میلیارد دلار بود ولی به دلیل  افزایش سرمایه‌گذاری در تولید این محصول و رشد تقاضا برای آن تا سال 2020 میلادی ارزش بازار آن به 234.2 میلیارد دلار می‌رسد.

به گزارش مرکز مطالعات بازار امریکا، نرخ رشد این بازار سالانه برابر با 6 درصد بوده است. اتیلن ماده‌ای است که به صورت مستقیم  کاربرد ندارد بلکه از این ماده در تولید فرآورده‌های دیگر استفاده می‌شود که مهمترین آنها را می‌توان پلی‌اتیلن دانست.

مرکز مطالعات بازار امریکا اعلام کرده است پلی‌اتیلن 50 درصد از کاربرد بازار اتیلن را در دنیا به خود اختصاص داده است و یکی از مهمترین کاربردهای پلی‌اتیلن هم  صنعت بسته‌بندی است که به خودی خود 30 درصد از سهم مصرف فرآورده‌های پلی‌اتیلن را به خود اختصاص داده است.

بازار اتیلن و پروپیلن در خاورمیانه

سرمایه‌گذاری در تولید فرآورده‌های پتروشیمی به خصوص اتیلن و پروپیلن در سال‌های اخیر در خاورمیانه رشد کرده است ولی بیشترین نرخ رشد به عربستان سعودی اختصاص داشت. این کشور در جریان افزایش قیمت نفت تا مرز 140 دلار امریکا بوجه عظیمی را به اتیلن و ساخت کارخانه‌های تولید اتیلن و فرآورده‌های آن اختصاص داد.

هم اکنون هم عربستان سعودی بزرگترین صادرکننده فرآورده‌های پتروشیمی در خاورمیانه است و تا پنج سال آینده 16 درصد از صادرات پتروشیمی دنیا را به خود اختصاص خواهد داد در حالیکه سهم این کشور از صادرات فرآورده‌های پتروشیمی در دنیا در سال 2010 میلادی برابر با 10 درصد از کل صادرات دنیا بوده است.

به طور کلی نیمی از پروژه‌های  تولید اتیلن در دنیا در کشورهای حاشیه خلیج فارس اجرا می شود و انتظار می‌رود تا سال 2018 میلادی کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا بتوانند 6 میلیون تن در سال به ظرفیت تولید اتیلن خود اضافه کنند. در سال 2011 میلادی ظرفیت تولید اتیلن در کشورهای ایران، کویت، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و اسراییل برابر با 28 میلیون تن  بوده است اما در نتیجه سرمایه‌گذاری‌های کلان ظرفیت تولید اتیلن در این کشورها در سال 2015 میلادی به 36 میلیون تن خواهد رسید و در سال 2018 میلادی توان تولید اتیلن در این  منطقه از 45 میلیون تن فراتر می‌رود. بالغ بر 86 درصد از این اتیلن درخاورمیانه و بقیه در شمال افریقا تولید می‌شود.(منبع: بیزینس مانیتور ایترنشنال)

بزرگترین تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی به خصوص اتیلن و پروپیلن کشورهای عربستان سعودی، ایران و قطر هستند که بیشترین سهم تولید و صادرات را به خود اختصاص داده‌اند. کشورهای کویت، عمان، عراق و امارات متحده عربی تولید اتیلن و پروپیلن بسیار کمی دارند و سهم اندکی از بازار دنیا را به خود اختصاص داده‌اند.

 عربستان سعودی

عربستان سعودی بزرگترین تولیدکننده اتیلن در منطقه است. در سال 2013 میلادی تولید اتیلن در عربستان سعودی برابر با 14.5 میلیون تن بوده است که 5 میلیون تن نسبت به سال 2010 میلادی رشد کرده بود. تاکنون اتیلن در مجتمع‌های بزرگ پتروشیمی از قبیل مجتمع صدف، یان پت(yanpet)، یونایتد، پتروکیمیا،سعودی اتیلن، سعودی کیان، پترو ربیع، تسنیع، یان ساب(Yansab) تولید می‌شد. ظرفیت تولید پروپیلن در عربستان سعودی  به 3.38 میلیون تن در سال رسید و متوسط نرخ رشد آن برای سال‌های 2014 تا 2020 میلادی 5 درصد برآورد شده است. سرمایه‌گذاری‌های کلان عربستان در این صنعت باعث شده است که عربستان به یکی از بزرگترین و مهمترین کشورهای فعال در این صنعت تبدیل شود. دو پروژه بسیار مهم عربستان که در انتهای سال 2015 میلادی و ابتدای سال 2016 میلادی به بهره‌برداری می‌رسد عبارتند از پترو ربیع دو و  صدرا.

ایران

به رغم تحریم‌های اقتصادی متعدد در سال‌های گذشته، ایران یکی از اصلی‌ترین بازیگران عرصه صنعت پتروشیمی در منطقه است و دلیل این موفقیت هم کم بودن قیمت مواد اولیه این صنعت است  که همه از ذخایر ارزشمند ایران بدست می‌آیند و البته معافیت ده ساله سرمایه‌گذاران صنعت پتروشیمی از پرداخت مالیات که انگیزه سرمایه‌گذاری در این صنعت را بیشتر کرده است.

در سال 2010 میادی ایران حدود 40 میلیون تن فرآورده‌های پتروشیمی تولید کرد و این حجم بالای تولید از رشد سالانه بالغ بر 22 درصدی فراورده های پتروشیمی و افزایش 28 درصدی صادرات از سال 2005 میلادی به بعد حکایت دارد. در سال 2014 میلادی ایران 21 درصد از اتیلن خاورمیانه را تولید می کرد.(منبع: گزارش انرژی خاورمیانه)

ایران هم در سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری زیادی در توسعه کارخانه‌های تولید اتیلن و پروپیلن کرده است و بعد از تکمیل این پروژه‌ها(انتهای سال 2015 میلادی) ظرفیت تولید اتیلن در ایران به 8.5 میلیون تن و ظرفیت تولید پروپیلن به 1.4 میلیون تن خواهد رسید.

با وجود اینکه ایران محدودیت‌های زیادی برای جذب سرمایه‌های خارجی داشته است ولی منابع زیادی را صرف این پروژه‌ها کرده و ظرفیت تولید و صادرات فرآورده‌های پتروشیمی در این کشور در حال افزایش است.

قطر

از دیگر تولیدکنندگان بزرگ فرآورده‌های پتروشیمی در خاورمیانه می‌توان به قطر اشاره کرد. هم اکنون اتیلن در سه شرکت بزرگ فعال در صنعت پتروشیمی در قطر تولید می شود و مجموع ظرفیت تولید آن‌ها برابر با 2.6 میلیون تن در سال است، این سه شرکت عبارتند از :

اول شرکت پتروشیمی قطر (Qatar petrochemical CO. یا به طور مخفف Qapco) با ظرفیت تولید اتیلن برابر با 800 میلیون تن در سال.

دوم شرکت تولید محصولات شیمیایی قطر(Qatar chemical co. یا به طور مخفف Q-Chem) با ظرفیت تولید اتیلن معادل 500 میلیون تن در سال.

سوم شرکت راس لافان اولفین(Ras Laffan Olefins co. یا به طور مخفف RLOC ) با ظرفیت تولید اتیلن برابر با 1.3 میلیون تن در سال. در حال حاضر قطر تولید پروپیلن ندارد اگرچه قطر ئر برخی از پروژه‌های خود در صدد تولید پروپیلن است.

جدول 1 – پروژه‌های جدید تولید اتیلن در عربستان