یکی از دغدغه‌های اصلی تولیدکنندگان داخلی رقابت پنهان آنها با سازندگان خارجی است. در طی سال‌های گذشته سازندگان داخلی با وجود اعمال تحریم‌های غرب و تشدید آنها شرایط سختی را پشت سر گذاردند. اما شاید همین تحریم‌ها عاملی در جهت رشد و ارتقا توانمندی‌های داخلی شد به گونه‌ای که امروز تولیدکنندگان داخلی در زمینه‌های مختلف صنعتی و نفتی در دنیا حرفی برای گفتن دارند.
شاید همین دلیل نیز باعث شد تا دولتمردان برای حمایت از توان داخلی به فکر ایجاد محدودیت‌های برای تامین از خارج افتادند. چندی پیش در بدنه وزارت صنعت معدن تجارت شورای سیاست‌گذاری تجهیزات صنعتی شکل گرفت و به فراخور آن نیز لیستی از تولیدات صنعتی داخلی در سایت این وزارتخانه قرار گرفت که پیمانکاران داخلی را موظف به خرید تجهیزات مورد نیاز خود با پیش شرط داخلی بودن می‌کرد. باتوجه به این که در آینده نزدیک جلسه شورای سیاست‌گذاری تجهیزات صنعتی با حضور وزیر صنعت معدن تجارت برگزار خواهد شد و لیست جدید تولیدکنندگان صنعتی نیز بر روی سایت این وزارتخانه قرار خواهد گرفت با کیومرث فروتنی مدیر دفتر ماشین‌سازی و تجهیزات صنعتی گفتگو کرده‌ایم.
در خصوص شورای تازه تشکیل شده سیاست‌گذاری یک کم توضیح دهید و این که این شورا چرا و با چه هدفی تشکیل شده؟
این شورا بر اساس ضرورت‌های اقتصاد مقاومتی و با هدف حداکثر استفاده از توان داخلی و به ریاست وزیر صنعت، معدن و تجارت، تشکیل می‌شود.
برای گروه صنعت‌های مختلف که دارای اهمیت هستند شوراهای به این صورت تشکیل می‌شود همچون خوردو، فولاد و حتی لوازم خانگی. که مسلما این صنایع به دلایل مختلف مورد علاقه دست‌اندرکاران و مدیران است و به نظر می‌رسد باید به این صنایع با نگاه ویژه تری نگاه شود. به همین جهت و بنا به اهمیت صنایع ماشین‌سازی و تجهیزات تشکیل این شورا را به وزیر صنعت پیشنهاد دادیم.
صنایع ماشین‌سازی و تجهیزات صنایع کارخانه‌ساز هستند و اگر ما بتوانیم این صنایع –کارخانه‌ها- را رشد بدهیم می‌توانیم شرایط رشد توسعه اقتصادی کشور و البته رشد کارخانه‌ها در کنار ارتقای فناوری و تکنولوژی را فراهم کنیم. در حقیقت صنایع ماشین‌سازی و تجهیزات موجب می‌شوند که یک محصول خاص تولید شود که خود نشان دهنده ایجاد تکنولوژی است.
در عین حال باید به این موضوع هم اشاره کنم که طبق دستور‌العمل جدید هماهنگی بین شرکت‌های پیمانکاری و طراحی هم به دفتر ماشین‌سازی و تجهیزات واگذار شده است به این جهت بخشی از کار این دفتر به شرکت‌های مرتبط می‌شود که ماشین‌آلات خاصی را تولید می‌کنند.
همان طور که می‌دانید یک کارخانه برای تولید نیازمند هماهنگی برای تجهیزات و ماشین‌آلات خود هستند و شرکت‌های پیمانکاری باید تعهد بدهند که با تجهیزات موجود و یا با خرید آنها بتواند با استفاده از مواد اولیه به محصول نهایی مورد نظر مجری طرح برسد.
به این ترتیب هدف اصلی در این شورا سیاست‌هایی است که به توسعه صنعت منجرخواهد شد.
ظاهرا باید نیم نگاهی هم به موضوع توان داخل داشته باشید؟
بله، قانون اصلاح شده استفاده حداکثر از توان داخلی که در سال 76 تصویب شده بود در سال 91 بازنگری شد و این قانون جدید با عنوان قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی در تامین نیازهای کشور تصویب و ابلاغ شده است. طبق این قانون ظرفیت‌های زیادی وجود دارد که برخی از آنها هنوز به طور کامل تجزیه و تحلیل نشده و نظر ما این است که اگر آن قانون درست تدوین و تعبیر شود گام بزرگی در راستای اجرای سیاست‌های مقاومتی داشته‌ایم که مورد تاکید مقام معظم رهبری است.
در این قانون تمامی دستگاه‌های دولتی و خصوصی که از امکانات دولتی استفاده می‌کنند موظف به اجرای این قانون شده‌اند، اما در نهایت وزارت صنعت ومعدن و تجارت موظف است بر نحوه اجرای این قانون نظارت کند تا اگر این قانون درست اجرا نشد اقداماتی انجام دهد. لذا تجزیه و تحلیل این قانون و پیش‌بینی‌های لازم برای این قانون مورد دیگری است که می‌تواند در این شورا مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
از سوی دیگر بسیاری از تجار و بازرگانان تمایل دارند که از فهرست توانمندی‌های ساخت داخل آگاه باشند و با استفاده از تجهیزات ساخت داخل کالاهای مورد نیاز پروژه‌ها را فراهم کنند تا زمینه اشتغال و بهره‌وری از ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری شده کشور فراهم شود.
این شورا مسوول رفع موانع و مشکلات نیز هست؟
بله قطعا، در این شورا یک سری از موانع و مشکلات نیز مطرح می‌شود و تصمیم‌گیری‌های لازم را انجام می‌دهیم. ما فکر می‌کنیم با هم فکری بین بخش خصوصی و دولتی در این شورا زمینه‌ای را فراهم خواهیم کرد که صنعت ماشین‌سازی به هدف نهایی خود که رشد این صنعت است، برسد.
می‌توانیم صنعت ماشین سازی را در رنکینگی قرار بدهیم و بگویم ایران در رتبه چندم از این صنعت در دنیا قرار دارد؟
من رتبه‌بندی خاصی را برای این صنعت در دست ندارم و دسترسی نداشته‌ام ممکن است چنین رنکینگی برخورد نکرده‌ام که بتوانم برترین کشور در بحث ماشین‌آلات صنعتی را نام ببرم یا بگویم ایران در چه جایگاهی است.
با این شرایط برای ارتقا این صنعت نیازمند استفاده از توانمندی خارجی‌ها هستیم یا متکی به توان داخل خواهیم بود؟
در این صنعت یکی از گزینه‌های مثبت ما در اختیار داشتن نیروهای توانمند داخلی است که سرمایه اصلی ما محسوب می‌شود. اما این بدان معنا نیست که نیازی به دانش سایر کشورها نداریم و باید در شرایط لازم از علم روز دنیا استفاده کنیم، اما این را هم باید مد نظر قرار دهید که صنعت ماشین‌سازی به قدری پیشرفته است و دامنه گسترده‌ای دارد که نمی‌توان به این راحتی در مورد آن صحبت کرد. ولی آنچه مسلم است کشورهای اروپایی در این صنعت برتر هستند.
با توجه به این که گفتید در نیروی انسانی متخصص حرفی برای گفتن در جهان داریم آیا امکان صاردات ماشین‌آلات صنعتی ایران مهیاست؟
در حال حاضر، هرچند که اعداد و ارقام زیاد چشم‌گیر نیست اما به سایر کشورهای دنیا ماشین‌آلات و تجهیزات صادر می‌کنیم.
میزان آن چقدر است؟
فکر می‌کنم حدود 400 میلیون دلار در سال است. البته آمارها هنوز تفکیک نشده است و به دنبال تفکیک هر بخش در سهم صادرات هستیم که مقداری به طور مشخص‌تر میزان صاردات هر بخش را بدانیم. در عین حال پروژه‌های مختلفی را هم اعم از خدماتی و اجرایی و تولیدی شرکت‌های ایرانی در خارج از کشور اجرا کرده‌اند که نشان دادند توان برای صادرات در این بخش وجود دارد. که به نظر می‌رسد با رفع تحریم‌ها رشد قابل توجهی خواهیم داشت.
شما می‌گوئید ما توان مهندسی داریم ولی رنکینگ بین‌المللی در اختیار نداریم و در عین حال از حضور شرکت‌های ایرانی در سایر کشورهای منطقه صحبت می‌کنید، کمی این بحث را شفاف‌تر می‌کنید که ایران در چه زمینه‌هایی – چه ماشین‌آلات و تجهیزاتی – توان رقابت با سایر کشورها را دارد ودر چه بخش‌های نیازمند کمک از سایر کشورهاست؟
در رشته ماشین‌آلات و تجهیزات تنوع بسیار زیاد است و به این جهت وقتی در خصوص منطقه خاورمیانه و آسیای میانه صحبت می‌کنیم اطلاعات موجود ما از صنایع این کشورها نشان می‌دهد که صنعتگران ما در صنعت ماشین‌سازی در این کشورها از وضعیت مناسبی برخوردار است. ولی این که بخواهیم با اعداد و ارقام موجود بر روی کاغذ در مورد آنها صحبت کنیم چنین آماری نداریم. بررسی‌های میدانی صنعتگران ما نشان می‌دهد که ایران در این کشورها می‌تواند در بخش ماشین‌آلات صنعتی و تجهیزات رقابت کند.
البته در خصوص بخش دوم سوال که در مورد نوع کالاهای دارای رقابت ما صحبت کردید تنوع بسیار زیاد است. مثلا ما در صنعت نیروگاهی، تجهیزات آب و فاضلاب، ماشین آلات معدنی، ماشین‌آلات صنایع غذایی و نوشیدنی و حتی تجهیزات نفتی از قابلیت‌ها و پتانسیل‌های خوبی برخوردار هستیم و در مناقصات بین‌المللی حضور فعالی داریم.
نکته جالب در این میان این است که با وجود تمام قوانین موجود مثل بحث حداکثر استفاده از توان داخل، ممنوعیت استفاده و خرید کالاهایی که مشابه آن در داخل تولید می‌شود و یا حتی مواردی که جنابعالی به عنوان توانمندی ایرانی ذکر کرده‌اید اما هنوز هم تمایل به سمت خرید از خارج از کشور وجود دارد. آیا کیفیت یا قیمت تمام شده، دلیل اصلی خرید از خارج از کشور است؟
ببینید وقتی من می‌گویم در صنعت نیروگاهی قوی هستیم به این معنا نیست که می‌توانیم صفر تا صد یک نیروگاه را بسازیم گو این که توان مهندسی لازم برای ساخت یک نیروگاه از صفر تا صد را داریم ولی در تجهیزات این توانمندی کامل وجود ندارد. به این جهت مجبوریم برخی از کالا و تجهیزات را از خارج از کشور بیاوریم. در عین حال مثلا در تولید توربین گازی و بخار جز شرکت‌های معتبر دنیا هستیم. ولی نیاز به خارج از کشور را نمی‌توانیم رد کنیم.
شاید منظور شما این است که مخاطبان قانون – دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی که از امکانات دولتی استفاده می‌کنند – طبق قانون‌های که ذکر کردید باید از این قانون پیروی کنند ولی ممکن است برخی از این افراد که می‌خواهند این قانون را اجرا کنند نتوانند حق مطلب را ادا کنند.
در عین حال باید این کالاهایی که با عبور از این قانون وارد شده است باید بررسی کرد تا مشخص شود چرا چنین کالایی وارد شده و همچنین باید در دستگاه‌ها و بخش‌های مختلف تحقیق شود که بر روند واردات این کالا نظارت داشته‌اند که چرا اجازه واردات چنین کالایی را داده‌اند.
البته در قانون ذکر شده است که در موارد خاص با وجود این که تجهیزات و ماشین‌آلات مربوطه در لیست تولید داخل قرار دارد اما می‌تواند با امضا و دستور بالاترین مقام آن دستگاه کالای مورد نظر بنا به دلایل خاص از خارج از کشور خریداری شود. به طور کلی باید شرایط طی شود. نمی‌توان به واردات برخی از کالاها که توان ساخت آنها در داخل وجود دارد ایرادی گرفت باید حسب مورد علت واردات این کالا بررسی شود.
موارد این چنینی در خصوص دکل‌های نفتی دیده می‌شود. که با وجود اصرار انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت، دکل‌ها به دلایل مختلف همچون قیمت تمام شده، کیفیت پایین و… از خارج تامین می‌شود یا در خصوص ماشین‌آلات معدنی نیز هنوز بسیاری از اکتشافات منوط به ورود ماشین‌آلات خارجی است.
بله این را در نظر داشته باشید که به طور کلی منعی برای واردات وجود ندارد. در مورد دستگاه‌هایی که مخاطب قانون هستند یک سری محدودیت‌های اعمال می‌شود. اما ببینیم که توان طراحی و مونتاژ یک کالا در داخل وجود دارد یا خیر؟ اجازه بدهید با مثال خودرویی این موضوع را مطرح کنیم. در شروع تولید خودرو را به صورت قطعات منفصله وارد کرده و در داخل مونتاژ می‌کنند و بعد از تست به بازار عرضه می‌کنند و در نهایت مسوولیت این ماشین با شرکتی است که این خودرو را وارد کرده است، باید بپذیریم که این کار نیازمند مهندسی است و بنا به این که شرکت باید در قبال قانون مسئول باشد و خدمات ارائه بدهد پس مهندسی آن در شرکت وجود دارد.
پس به نظر ما طراحی و مهندسی ضرورت اولیه تولید داخل است و اگر در خصوص دکل برخی تولیدکنندگان داخلی ذکر می‌کنند که می‌توانند تولید کنند باید پاسخگوی تمام موارد بعدی نیز باشند و این گونه نیست که با سر هم کردن تجهیزات بگویم تولید داخل انجام شده است، باید در تمام مراحل نصب و راه‌اندازی و پس از آن نیز شرکت مذکور پاسخگوی تمام شرایط و عیوب دکل باشد و بتواند حفاری کند. چرا که کسی که دکل حفاری را می‌خرد ضمانت‌های لازم برای کارکرد این دستگاه را نیز از تولیدکننده طلب خواهد کرد.
مرحله بعد، هر کسی برای دستگاه‌های پیچیده که توان ساخت داخل وجود ندارد نیز همواره از همین روش استفاده می‌شود و با وارد کردن تجهیزات از خارج از کشور امکان داخلی سازی آن کالا را فراهم می‌کنیم و ممکن است در این میان دو شرکت موازی یکی پیش از دیگری به داخلی سازی آن دستگاه دست پیدا کند.
در برخی موارد نیز ممکن است اختلاف نظرهای داخلی روی دهد. مثلا در خصوص دکل، من به عنوان عضوی از وزارت صنعت اعلام کنم که دو شرکت می‌توانند این دکل را تولید کنند اما شرکتی در وزارت نفت عنوان کند که شرکت‌های مذکور توان و کیفیت لازم را ندارند و در چنین شرایطی با برگزاری جلسات کارشناسی با حضور دو وزارتخانه امکان خرید از خارج یا داخل داده می‌شود. این امر به صورتی است که اجحاف به هیچ کدام وارد نشود. که در این جلسات کیفیت، قیمت، زمان تحویل و… مورد توجه قرار می‌گیرد.
در برخی موارد هم ممکن است ما اجازه واردات محدود به یک شرکت را بدهیم و شرکت مذکور را موظف خواهیم کرد تا بقیه نیاز خود را از توان داخلی تامین کند.
پس می‌توان برگزاری این جلسات را به نوعی مقابله با واردات بی‌کیفیت کالا از کشورهای مثل چین قلمداد کرد؟
قطعا همین طور است.
با این شرایط باز هم می‌خواهم بپرسم شرایط صنعت ماشین‌سازی ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید ؟
صنعت ماشین‌سازی به تفکر انسانی و توان مهندسی وابسته است، ولی در ماشین آلات صنعتی کار مهندسی بسیار پیچیده‌تر است. مسله هماهنگی دستگاه‌ها مطرح است که وابستگی تام و تمامی به وضعیت مهندسی دارد.
شاید یکی از موارد که باید به آن اشاره کرد که به عنوان افت هم می‌توان از آن نام برد این است که منابع داخلی برای اجرای پروژه‌های مهندسی محدود است. اگرچه فاینانس و منابع صندوق توسعه و منابع ارزی وجود دارد اما برخی از مدیران تا به شرایط خاص برخورد می‌کنند سریع به سراغ منابع خارجی می‌روند. حتی برخی اوقات در پروژه‌ای مجبور شده‌ایم به مجری طرح ثابت کنیم که فلان تجهیزات در داخل تولید می‌شود اما باز هم مجری طرح به جهت نبود ریال لازم برای خرید این تجهیزات عنوان کرده است به خاطر استفاده از تامین منابع ارزی مجبور به خرید از خارج است. این یکی از بزرگترین مشکلات است و موجب شده تا مجریان طرح‌ها به سمت منابع داخلی نروند.
در این جا لازم است بگویم تحریم‌ها با همه ضررهایی که به کشور وارد کردند اما به خاطر محدودیت‌های وارداتی موجب شده توان داخلی به روز شود.
یکی از وظایف دفتر شما اعمال تعرفه‌ها گمرکی است
بله، نرخ تعرفه‌ها 9.5 درصد است و رویکرد وزارت صنعت تامین ماشین‌آلاتی است که در داخل تولید نمی‌شود و طبق قانون گمرکی و شورای انقلاب، اگر ماشین‌آلات واحدهای در داخل تولید نشود بدون پرداخت حقوق ورودی می‌تواند وارد شود. بنابراین رویکرد برای ورود ماشین‌آلاتی که ساخت داخل ندارد همچنان همان رویکرد است تا بتوان با استفاده از این ماشین‌آلات چرخه تولید را چرخاند. البته در برخی موارد که احساس خطر با ثابت ماندن تعرفه و یا نبود تعرفه وجود داشته است تعرفه را تغییر داده‌ایم.
ظاهرا فهرستی از سوی دفتر شما در خصوص توانمندی‌های ساخت داخل نیز تهیه شده است؟
در سال گذشته و بنا به تکلیف ماده 3 قانون حداکثر، فهرستی از توانمندی‌های ساخت داخل تهیه شده و بر روی سایت وزارتخانه قرار گرفته است. براساس قانون، دستگاه‌ها موظفند به این فهرست مراجعه کنند و چنانچه کالایی نام آن در این فهرست وجود دارد خرید خارجی آن کالا ممنوع است مگر در موارد خاص که باید استعلام برای آنها گرفته شود.
در ماده ۳ قانون استفاده حداکثر از توان داخلی در اجرای پروژه‌ها وزارت صنعت، معدن و تجارت موظف شده که هر ۶ ماه یک بار فهرست توانمندی‌های ساخت داخل کالاها را با ظرفیت به روز شده تولید اعلام کند که در حال حاضر این امر در حال اجرا است و اطلاعات لازم جمع‌آوری شده است.
این فهرست به زودی ابلاغ می‌شود تا زمینه انتقال تکنولوژی از طریق قراردادهای همکاری دوجانبه بین سازندگان ایرانی و طرف‌های خارجی در مورد تجهیزات پروژه‌ها فراهم شود.
این لیست شامل کالاهای ممنوعه هم می‌شود؟
ببینید مصوبه‌ای که هیات دولت سال گذشته اعلام کرد و تکمیل‌کننده مصوبه‌های قبلی بود تنها تاکید موکد برای خرید داخلی بود. این را هم در نظر بگیرید که این قانون شامل همه بخش‌های دولتی و خصوصی و حتی شهرداری‌ها هم می‌شود.
یک واقعیت وجود دارد که مهندسین مشاور در کشور برای به کارگیری محصولات داخلی نقش کلیدی دارند اما متاسفانه ما نتوانسته‌ایم امکانات ساخت داخل را به خوبی معرفی و ارائه کنیم. به تازگی در خواست کرده‌ایم که شرکت‌های مهندسی به سازندگان داخلی در وندورلیست یا فهرست اسامی فروشندگان مورد تائید کارفرمایان به ویژه مجموعه‌های وزارت نیرو و نفت توجه بیشتری داشته باشند تا منجر به استفاده هر چه بیشتر محصولات و خدمات داخلی در پروژه ها و خرید ها شود.
