دو سال پیش وقتی دولت حسن روحانی سکان هدایت کشور را بر عهده گرفت، کشور گرفتار رکود اقتصادی بود و دولت برای کنترل تورم با در پیش گرفتن انضباط مالی و کنترل نقدینگی سعی کرد تا ثبات را به اقتصاد کشور بازگرداند. تلاش برای بازپرداخت مطالبات معوق بخش خصوصی که پیمانکاران داخلی را با مشکل مواجه کرده بود در کنار برنامه هدفمند دیپلماسی برای حل مشکلات بین‌المللی کشور زمینه را برای رونق نسبی فراهم کرده است اما همین اقدامات نیز با این انتقاد روبه‌رو است و برخی کارشناسان براین باورند که برخی برنامه‌های اقتصادی نظیر سیاست‌های انقباضی برای کنترل تورم، روند کاهش رکود را در اقتصاد کند کرده است.
بررسی وضعیت تولید و صادرات و واردات کالاها نشان می‌دهد که شرایط تا رسیدن به وضعیت ثبات فاصله دارد و دولت همچنان باید برای بهبود روند اقتصادی تلاش کند.
روند خروج از رکود
بنابر آن‌چه درخصوص نرخ رشد اقتصادی برمبنای سال پایه 1383 به دست آمده است، رشد اقتصادی کل در سال گذشته سه درصد، سال 92 منفی 1.9 درصد و سال 91 به میزان منفی 6.8 درصدی اعلام شد. گروه صنایع و معادن نیز در سال گذشته رشد پنج درصدی داشت، درحالی که برای سال‌های 92 و 91 به ترتیب منفی 2.9 و منفی 6.4 درصد ذکر شده بود.
رشد اقتصادی صنعت در سال گذشته 6.7 درصد اعلام شد اما در سال‌های 92 و 91 به ترتیب منفی 3.9 و منفی 8.5 درصد به ثبت رسیده بود که حرکت جهشی را در این زمینه نشان داد. بالاترین رشد اقتصادی سال گذشته در بخش معدن با میزان 9.8 درصدی بود و این در حالی است که سال‌های 92 و 91 به ترتیب 0.9 و منفی 2.5 درصد را به ثبت رسانده بود.
اغلب محصولات منتخب صنعتی در گزارش‌های منتشره با رشد منفی و یا با رشد مثبت بسیار کم روبرو شده‌اند، اما نکته امیدوارکننده در این بخش می‌تواند رشد تولیدات انواع خودرو سواری، محصولات پتروشیمی و فولاد خام است که با در نظر گرفتن سهم بالای این سه قلم کالای استراتژیک در ارزش افزوده بخش صنعت مشخص می‌شود که رشد صنعت در سه ماهه اول سال جاری کماکان مثبت بوده است.
دو سال پیش وقتی دولت حسن روحانی سکان هدایت کشور را بر عهده گرفت، کشور گرفتار رکود اقتصادی بود و دولت برای کنترل تورم با در پیش گرفتن انضباط مالی و کنترل نقدینگی سعی کرد تا ثبات را به اقتصاد کشور بازگرداند. تلاش برای بازپرداخت مطالبات معوق بخش خصوصی که پیمانکاران داخلی را با مشکل مواجه کرده بود در کنار برنامه هدفمند دیپلماسی برای حل مشکلات بین‌المللی کشور زمینه را برای رونق نسبی فراهم کرده است اما همین اقدامات نیز با این انتقاد روبه‌رو است و برخی کارشناسان براین باورند که برخی برنامه‌های اقتصادی نظیر سیاست‌های انقباضی برای کنترل تورم، روند کاهش رکود را در اقتصاد کند کرده است.
بررسی وضعیت تولید و صادرات و واردات کالاها نشان می‌دهد که شرایط تا رسیدن به وضعیت ثبات فاصله دارد و دولت همچنان باید برای بهبود روند اقتصادی تلاش کند.
سیاست دولت در زمینه خروج غیرتورمی از رکود، تمرکز عمده در بخش تولید است و سیاست تعریف‌شده ای در بخش تقاضا بصورت جدی اجرا نشده و به نظر می رسد دلیل عمده کاهش تولید محصولات منتخب صنعتی مربوط به بخش تقاضا می شود که با تحریک درست این بخش می توان انتظار داشت که تولید محصولات منتخب از روند کاهش خارج شوند و راهکار اساسی و اثربخش، تحریک تقاضا و اجرای برنامه های توسعه صادرات است.
تاسیس و بهره برداری
مطابق آمار در رابطه با عملکرد سه ماهه نخست امسال تعداد جوازهای تاسیس صادر شده صنعتی به رقم سه هزار و 667 فقره رسید که در مقایسه با سه ماهه سال 93 که رقم سه هزار و 871 فقره بود، کاهش 5.3 درصدی را نشان می دهد. در سال 93 کل واحدهایی که جواز تاسیس گرفتند 18 هزار و 680 واحد بود که پیش بینی شده بود این واحد ها 433 هزار و 563 نفر شغل ایجاد کنند. براساس آمار سه ماهه نخست سال جاری از بین سه هزار و 667 فقره جواز تاسیس صادره در سطح کشور بیشترین سهم با 15.1 درصد مربوط به استان آذربایجان شرقی است و خراسان رضوی هم با رقم 8.4 درصدی جایگاه بعدی را دارد.
طی دوره مورد بررسی سرمایه جوازهای تاسیس که در مجموع 217 هزار و 813 میلیارد و 900 میلیون ریال بود، استان هرمزگان با رقم 41 هزارو 763 میلیارد و 900 میلیون ریال بیشترین سهم را داشت و بیشترین میزان اشتغال پیش بینی شده مربوط به استان آذربایجان شرقی با 11 هزار و 525 نفر بود. طی سه ماهه ابتدایی امسال تعداد سه هزار و 667 فقره جواز تاسیس در کل کشور از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت صادر شد که بیشترین آن در رشته فعالیت محصولات غذایی و آشامیدنی ها با 610 فقره و بیشترین سرمایه گذاری محقق شده به میزان 57 هزار و 360 میلیارد و 500 میلیون ریال در گروه ساخت مواد و محصولات شیمیایی بود. پروانه های بهره برداری صنعتی ایجاد شده در سه ماهه نخست امسال 618 فقره شد که در مقایسه با 677 فقره صادره در سال 93 کاهش 8.7 درصدی را ثبت کرد.
سرمایه‌گذاری و اشتغال
میزان سرمایه پیش بینی شده در چارچوب جوازهای تاسیس در مدت سه ماهه اول امسال 217 هزار و 813 میلیارد و 900 میلیون ریال بود که نسبت به مدت مشابه در سال 93 که رقم 335 هزار و 329 میلیارد و 900 میلیون ریال بود کاهش 35 درصدی ثبت شد. سرمایه پیش بینی شده برای پروانه های بهره برداری صنعتی ایجاد شده در سه ماهه اول 94 برابر با 17 هزار و 133 میلیارد و 500 میلیون ریال بود که نسبت به رقم 14 هزار و 866 میلیارد و 200 میلیون ریال سه ماهه ابتدایی پارسال افزایش 15.2 درصدی داشت.
میزان اشتغال تعریف شده در قالب جواز تاسیس صادر شده در دوره سه ماهه نخست امسال تعداد 77 هزار و 954 نفر پیش بینی شده که در مقایسه با سه ماهه اول 1393 کاهش 17 درصدی را نشان می دهد. شمار اشتغال پیش بینی شده در چارچوب تعداد جواز تاسیس صادره در دوره سه ماهه ابتدایی سال گذشته 93 هزار و 928 نفر بود. علاوه برآن برای پروانه های بهره برداری صنعتی ایجاد شده در سه ماهه اول امسال تعداد اشتغال 9 هزار و 83 نفر پیش بینی شده که در مقایسه با 10 هزار و 611 نفر طی دوره مشابه در سال گذشته کاهش 14.4 درصدی دارد.
بخش معدن؛ پیشتاز
نگاهی به کارنامه بخش معدن در دولت یازدهم نشان می دهد که معادن کشور حرکت روبه رشدی را در سال گذشته داشته به گونه ای که رشد اقتصادی 9.8 درصدی را ثبت کرده لذا اکنون و در شرایط پساتحریم هیاتهای تجاری، صنعتی و معدنی اروپایی از حضور در این بخش استقبال می کنند. مطالعات نشان می دهد ایران با داشتن حدود یک درصد جمعیت جهان، نزدیک به هفت درصد ذخایر کشف شده معدنی را در اختیار دارد و این ثروت عظیم در مرحله اکتشافات سطحی به غیر از زغالسنگ حاصل شده و در سایر مواد معدنی تاکنون ذخایر زیرزمینی استخراج نشده است. وجود 68 نوع ماده معدنی در کشور به اثبات رسیده و از 57 میلیارد تن ذخیره اکتشافی، حدود 37 میلیارد تن آن ذخیره قطعی است که به این ترتیب جمهوری اسلامی ایران از نظر میزان ذخیره شناسایی شده در بین 15 کشور شاخص جهانی جای گرفته است.
آمار گواهی کشف در بهار امسال به میزان 171 فقره بود که نسبت به 187 فقره سال 93 کاهش 8.6 درصدی داشت. طی سه ماهه اول امسال 108 فقره پروانه اکتشاف صادر شد که درمقایسه با تعداد 152 فقره سه ماهه ابتدایی سال 93 کاهش 28.9درصدی را نشان می دهد. سال گذشته 949 فقره گواهی کشف صادر شد که در مقایسه با سال 92 رشد 7.2 درصدی را نشان می دهد و میزان گواهی های صادره سال 92 تعداد 885 فقره بود. تعداد پروانه های اکتشاف صادر شده برای معادن در سال 93 رقم یکهزار و 72 فقره بود که نسبت به تعداد دو هزار و 142 فقره سال ماقبل افت 50 درصدی داشت.
شمار پروانه بهره برداری معدن نیز در دوره سه ماهه نخست امسال به 115 فقره رسید که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته که رقم 196 فقره بود کاهش 41.3 درصدی را ثبت کرد. مطابق جدول آماری در دوره سه ماهه ابتدایی امسال تعداد 618 پروانه بهره برداری جدید در کل کشور صادر شد که از این تعداد بیشترین واحدی که به بهره برداری رسیده در رشته فعالیت سایر محصولات کانی غیرفلزی به تعداد 91 فقره و بیشترین سرمایه گذاری تحقق یافته سه هزار و 175 میلیارد و 400 میلیون ریال در گروه کک و فرآورده های حاصل از نفت بود. آمار پروانه‌های بهره برداری و مجوز برداشت نیز در سال گذشته در مقایسه با سال 92 کاهش داشت، بطوری که تعداد پروانه های بهره برداری سال گذشته 988 فقره بود در حالی که سال 92 این میزان یکهزار و 25 فقره ثبت شده بود.
همچنین مجوزهای صادره برای برداشت از معادن در سال 93 به رقم یکهزار و 263 فقره رسید، درحالی که سال 92 این رقم یکهزار و 769 فقره بود. مجوز برداشت صادره در سه ماهه ابتدایی سال جاری برابر با 215 فقره بود که در مقایسه با تعداد 357 فقره سه ماهه اول سال گذشته کاهشی به میزان 39.8 درصد را نشان می دهد.
توسعه تجارت
طی بهار امسال صادرات غیرنفتی ایران به میزان 25 میلیون و 61 هزار تن به ارزش 10 میلیارد و 867 میلیون دلار ثبت شد که در مقایسه با دوره مشابه در سال 93 از نظر وزن و ارزش به ترتیب کاهش 4.1 و 10 درصدی را نشان می دهد. در عین حال میزان واردات در سه ماهه ابتدایی امسال به میزان هشت میلیون و 845 هزار تن گزارش شد که ارزش آن بالغ بر 10 میلیارد و 347 میلیون دلار بود که در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته از لحاظ وزن و ارزش به ترتیب 7.3 و 15.5 درصد افت داشت.
آمار صادرات قطعی به تفکیک میعانات گازی، محصولات پتروشیمی و سایر کالاها بجز نفت و گاز و تجارت چمدانی نشان می دهد که میعانات گازی صادره در سه ماهه ابتدایی امسال به میزان 6 میلیون و 195 هزار تن ارزش دو میلیارد و 629 میلیون دلار بود که در مقایسه با عملکرد دوره مشابه در سال 93 از نظر وزن 4.9 درصد افزایش اما به لحاظ ارزشی 32.5 درصد کاهش یافت.
همچنین محصولات پتروشیمی صادراتی در دوره مورد بررسی امسال به 6 میلیون و 263 هزار تن رسید که ارزش آن بالغ بر سه میلیارد و 623 میلیون دلار بود و در مقایسه با سه ماهه نخست سال گذشته از نظر وزن و ارزش به ترتیب رشد 53.9 و 11.6 درصدی را ثبت کرد.
ترکیب ارزشی صادرات و واردات
ارزش صادرات صنعت در سه ماهه اول امسال سه میلیارد و 564 میلیون و 400 هزار دلار بود که در مقایسه با سه ماهه نخست 93 رشد دو درصدی داشت. پتروشیمی در دوره مورد بررسی از نظر ارزش صادرات به رقم سه میلیارد و 623 میلیون دلار رسید که نسبت به سه ماهه اول 93 افزایش 11.6 درصدی دارد.
ارزش صادرات معدنی در سه ماهه ابتدایی 94 به رقم 143 میلیون دلار رسید که در مقایسه با دوره مشابه در سال گذشته کاهش 64.5 درصدی نشان می دهد. همچنین ارزش صادرات کشاورزی در این دوره 847 میلیون دلار بود که نسبت به عملکرد سه ماهه آغازین سال 93 کاهش 12.1 درصدی دارد. ارزش فرش و صنایع دستی صادراتی طی سه ماهه اول امسال 60 میلیون و 600 هزار دلار اعلام شد که در مقایسه با مدت مشابه در پارسال کاهش 9.6 درصدی را ثبت کرد.
براساس جدول ترکیب ارزشی واردات به تفکیک نوع مصرف در دوره سه ماهه اول امسال، مواد اولیه و واسطه ای، کالاهای سرمایه ای ، مصرفی و سایر کالاهای طبقه بندی نشده در این مدت مورد بررسی قرار گرفته، میزان مواد اولیه و واسطه ای وارداتی بالغ بر 6 میلیارد و 539 میلیون دلار بود که نسبت به سه ماهه ابتدایی 93 افت 17.4 درصدی داشت. کالای سرمایه ای وارداتی نیز در این مدت به رقم یک میلیارد و 910 میلیون دلار رسید که در مقایسه با عملکرد فصل بهار 93 کاهش هشت درصدی را ثبت کرد. ارزش کالاهای مصرفی وارداتی در سه ماهه نخست امسال یک میلیارد و 313 میلیون دلار اعلام شد که در مقایسه با عملکرد دوره مشابه در سال 93 به میزان 19.8 درصد افت نشان می دهد.
تولید صنایع مختلف در یک نگاه
تولید فولاد خام طی بهار امسال به رقم چهار میلیون و 317 هزار و 38 تن رسید که در مقایسه با عملکرد مدت مشابه در سال 93 رشد 6 دهم درصدی داشت و تولیدات فولادی نیز در این مدت چهار میلیون و 86 هزار و 205 تن شد که نسبت به سه ماهه ابتدایی سال 93 کاهش 8.3 درصدی را ثبت کرد.
کاتد مس تولیدی نیز به رقم 45 هزار و 54 تن رسید که نسبت به عملکرد سه ماهه آغازین سال گذشته افت 5.3 درصدی را نشان می دهد. در سه ماهه اول امسال 78 هزار و 762 تن شمش آلومینیوم تولید شد که نسبت به عملکرد سه ماهه ابتدایی 93 رشد 4.5 درصدی یافت. سنگ آهن تولید شده در سه ماهه نخست امسال به رقم هفت میلیون و 672 هزار و 743 تن رسید که نسبت به عملکرد دوره مشابه در سال گذشته افت 4.4 درصدی دارد. سیمان تولیدی در سه ماهه اول 94 به 15 میلیون و 774 هزار تن رسید که در مقایسه با دوره مشابه در سال گذشته 12.5 درصد افت به دنبال داشت. تولید شیشه جام، ظروف شیشه ای، ظروف چینی و چینی بهداشتی طی سه ماهه نخست امسال به ترتیب 291 ، 128 ، 12.8 و 20هزار تن اعلام شد که نسبت به عملکرد دوره مشابه در سال گذشته به ترتیب افزایش 22 ، 19.9 ، 13.3 و 7.5 درصدی داشت.
طی بهار امسال 243 هزار و 522 دستگاه انواع خودرو سواری تولید شد که نسبت به عملکرد دوره مشابه در سال گذشته 26.6 درصد رشد نشان داد. تولید وانت نیز طی این مدت 15 هزار و 204 دستگاه بود که افت 50.9 درصدی را نسبت به عملکرد سال 93 نشان می دهد. لاستیک خودرو تولیدی در مدت سه ماهه اول 94 برابر با 47 هزار و 419 تن بود که در مقایسه با دوره مشابه در پارسال افت 15 درصدی داشت.
میزان روغن نباتی تولیدی طی سه ماهه اول امسال 367 هزار و 238 تن بود که نسبت به دوره مشابه در سال 93 افزایش 0.3 درصدی داشت. میزان پودر شوینده تولیدی در سه ماهه اول امسال 136 هزار و 127 تن بود که در مقایسه با رقم سه ماهه نخست سال گذشته افت 15.7 درصدی نشان داد. تولید فرش ماشینی در مدت سه ماهه آغازین امسال 19 میلیون و 462 هزار مترمربع بود که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 0.3 درصد افزایش یافت. انواع تلویزیون تخت تولیدی در سه ماهه اول امسال به رقم 311 هزار و 327 دستگاه رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال 93 کاهش 33.3 درصدی را ثبت کرد.
همچنین طی سه ماهه آغازین سال جاری 188 هزار و 22 دستگاه یخچال و فریزر در کشور تولید شد که در مقایسه با دوره مشابه در سال گذشته کاهش 35.5 درصدی را نشان می دهد. سه ماهه ابتدایی امسال تولید ماشین لباسشویی به رقم 108 هزار و 600 دستگاه بالغ شد که در مقایسه با عملکرد مدت مشابه در سال 92 افت 48.3 درصدی را به دنبال داشت.
