دستاورد صنعت / اكثر موسسات بینالمللی رشد اقتصادی جهان را برای سال ٢٠٢٤ حدود ٣ درصد پیشبینی كردهاند. با در نظر گرفتن رشد تقاضای نفت از سمت كشورهای آسیایی از جمله چین و هند و از سوی دیگر مازاد عرضه به خاطر افزایش تولید كشورهایی نظیر آمریكا، برزیل و گویان، مازاد عرضه نفت جهانی از 4.3 میلیون بشكه تا 4.5 میلیون بشكه در روز افزایش خواهد یافت. مطابق با پیشبینی موسسات بینالمللی، قیمت نفت برنت در سال ٢٠٢٤ در سه سناریو پیشبینی حد بالا، متوسط و پایین به ترتیب معادل ٩١، ٨٣ و ٧٤ دلار به ازای هر بشكه خواهد بود. لذا با در نظر گرفتن این قیمتها و نیز توجه به تداوم تحریمها، تنشهای ژئوپلیتیكی خاورمیانه و اثرگذاری آن بر بازارهای جهانی و مقاصد صادراتی نفت كشور، مرکز پژوهشهای مجلس درآمدهای نفتی سال آینده كشور را در سه سناریو حد بالا، محتمل و پایین به ترتیب برابر ،٤١ 33.2 و 28.5میلیارد دلار پیشبینی کرده است.
پیشبینی رشد اقتصادی جهان در سال 2024
رشد اقتصادی محرك رشد تقاضا و به تبع آن قیمت نفت است و رابطه متقابلی میان رشد اقتصادی و تغییر نقطه تعادل عرضه و تقاضای نفت در جهان وجود دارد. عواملی نظیر عدم قطعیتهای ناشی از جنگ روسیه و اوكراین در كنار ناآرامیهایی كه از ماه اكتبر سال٢٠٢٣ در خاورمیانه شدت یافت، افزایش قیمت انرژی و مواد غذایی، باعث عدم قطعیت در تحلیلهای رشد اقتصادی جهان شده است. تشدید سیاستهای پولی و محدودیتهای مالی جهان روند رشد اقتصادی را در میان كشورهای آمریكای لاتین، كارائیب، جنوب آسیا و جنوب صحرای آفریقا كُندتر كرده و این عوامل حتی بر رشد اقتصادی بازارهای نوظهور و كشورهای در حال توسعه تسری یافته است. نتایج بررسی گزارشهای معتبر آمار رشد اقتصادی جهان نشان می دهد كه عوامل فوق میتواند بر رشد اقتصادی این كشورها در سال جاری و سال ٢٠٢٤ اثرگذار باشد، اما دامنه اثر آن در مناطق مختلف، متفاوت ارزیابی میشود. براساس گزارش سالیانه بانك جهانی، رشد سرمایهگذاری در بازارهای نوظهور و در حال توسعه اقتصادی همچنان كمتر از نرخ متوسط دو دهه گذشته درمیان مدت خواهد بود و این روند كاهش سرمایهگذاری به دنبال یك دهه افول پیش از همهگیری كرونا، گواه آن است كه شرایط اقتصادی قابل تصور در سالهای آتی با رشد كمتری طی خواهد شد. نتایج یافتهها و تحلیلهای بانك جهانی، از سرمایهگذاری و رشد اقتصادی نشان داده كه در سالهای،٢٠٠٠-٢٠٢١ دوره قوت سرمایهگذاری، بالا رفتن اعتبارات، رشد تجاری، جریان سرمایهها در بازار و اصلاح جو سرمایهگذاری بوده است.
گرچه بحران مالی جهان در سالهای ٢٠٠٧-٢٠٠٩ بر میزان سرمایهگذاریها و تجارت اثرگذار بود، اما به واسطه اصلاح سیاستهای افزایش سرمایهگذاری در هر كشور، موج اصلاح ساختار مالی شكل گرفت. بنابراین به منظور رشد سرمایهگذاری باید سیاستهای تقویت رشد سرمایهگذاری متناسب با شرایط هر كشور به طور اختصاصی تنظیم شود. اصلاح ساختار جامع مالی و تغییر ساختار تخصیص یارانههای ناكارآمد به ویژه درخصوص انرژی میتواند از اینگونه عوامل اثرگذار برشمرده شود. براساس یافتههای بانك جهانی، با آغاز همهگیری كووید، اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه با كاهش و كُندی واقعی رشد سرمایهگذاری مواجه شدند، به طوری كه این میزان از ١١ درصد در سال ٢٠١٠ به 3.4 درصد در سال ٢٠١٩ كاهش یافت و این روند، هم در بخش واردات و هم صادرات كالا نیز اتفاق افتاد. گرچه ركود سرمایه در میان اقتصادهای پیشرفته نیز نمایان بود، ثبات بیشتری نسبت به اقتصادهای نوظهور حاكم شد و در بازه بلندمدت این میزان ركود به طور متوسط در حدود ٢ درصد سالیانه باقی ماند.
با توجه به یافتههای گزارش بانك جهانی، مقایسه بحران مالی جهانی سالهای ٢٠٠٨-٢٠١٠ با دوران همهگیری كرونا، میزان احیای سرمایهگذاری در بازه زمانی سالهای ٢٠١٩-٢٠٢١ كندتر اتفاق افتاده است. زمان احیای سرمایهگذاری در دوران پس از همهگیری كرونا و به دنبال آن جنگ روسیه و اوكراین به مراتب گستردهتر از زمان بحران مالی جهانی دهه ٢٠١٠ خواهد بود. آمار رشد اقتصادی منهای 1.6درصد در سال ٢٠٠٩ و منهای 3.2 درصد در سال ٢٠٢٠ گواه این ادعاست. رشد سرمایهگذاری در بخش عمومی و خصوصی در دهه ٢٠١٠ نسبت به دهه ٢٠٠٠ با ركود بیشتری پیش رفته است. در نمودار روند تغییرات رشد اقتصادی جهان طی سالهای ١٩٩٠ تا ٢٠٢٢ و برآوردهای سال ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤ ارائه شده است.
در دو دهه گذشته میزان رشد سرمایهگذاری در میان اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه عمدتاً منعكسكننده مسیر تولید، تغییرات نسبت جریان سرمایه به تولید ناخالص داخلی و رشد اندك اعتبار واقعی بخش خصوصی است. همانطور كه نتایج بررسی میزان سرمایهگذاری میان كشورهای نوظهور اقتصادی و اقتصادهای در حال توسعه نشان داده در سال ٢٠٢٢ این میزان حدود ٥ درصد كمتر از میزان متوسط سرمایه در سالهای ٢٠٠٠-٢٠٢١ بوده است. پیشبینی شده كه میزان رشد سرمایهگذاری در میان كشورهای نوظهور اقتصادی و اقتصادهای در حال توسعه، در سال ٢٠٢٤ حجم سرمایهگذاریها در سالهای ٢٠١٠-٢٠١٩ نیز كمتر باشد. ازسوی دیگر، بانك جهانی در گزارش توسعه جهان در سال ٢٠٢٤ ضمن طبقهبندی كشورها با شاخصهای ویژه بانك جهانی و رصد وضعیت اقتصادی، ٢٨ كشور كم درآمد، ١٠٨ كشور با درآمد متوسط و ٨١ كشور با اقتصاد پردرآمد دسته بندی شدند. ٧٥ درصد از جمعیت جهان براساس شاخصهای بانك جهانی در كشورهای با درآمد متوسط قرار دارند كه حدود ٤٠ درصد از فعالیتهای اقتصادی جهان را انجام میدهند. بین سالهای ١٩٩٠ تا ٢٠١٩ نزدیک به ٣١ كشور با درآمد متوسط توانستند از این سطح به سطح كشورهای پردرآمد صعود كنند كه از این بین ١٠ كشور نظیر مجارستان و هلند با پیوستن به اتحادیه اروپا توانستند در دورهای كه اروپا به لحاظ اقتصادی در سطح اقتصادهای پیشرفته جهان قرار داشت رشد كنند.
براساس پیشبینی گروه اقتصادی سیتی، رشد تولید ناخالص داخلی جهان در سال ٢٠٢٤ حتی در شرایط بهینه اقتصادی به طور متوسط به 1.7درصد خواهد رسید و اقتصادهای بزرگ جهان اعم از آمریكا، چین و اتحادیه اروپا به دلیل كاهش تقاضای انرژی از سطح تجارت جهانی خود خواهند كاست، البته احتمال افزایش 0.25 درصدی نرخ بهره در ایالات متحده آمریكا در جریان نشست كمیته بازار آزاد فدرال رزرو نیز وجود دارد، اما در كل میزان رشد پیشبینی شده تولید ناخالص داخلی واقعی در آمریكا كه در صورتجلسه نشست٢٠ سپتامبر سال ٢٠٢٣ منتشر شده و برای سالهای ٢٠٢٤-٢٠٢٦ به ترتیب دربازههای (0.4-2.5)، (1.4-2.5) و (2.5-1.6) درصد پیشبینی شده است.
در پیشبینی صندوق بینالمللی پول، رشد اقتصادی جهان از 3.5درصد سال ٢٠٢٢ به ٣ درصد در سالهای ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤ خواهد رسید، درحالی كه این میزان كمی بالاتر از میزان رشد اقتصادی پیشبینی شده گزارش چشمانداز اقتصادی جهان در ماه آوریل سال ٢٠٢٣ است. صندوق بینالمللی پول در ماه اكتبر سال ،٢٠٢٣ رشد اقتصادی منطقه خاورمیانه و آسیای مركزی (ME&CA) را با 5.6 درصد كمتر از سال٢٠٢٢، حدود ٢ درصد در نظر گرفت و در سال ٢٠٢٤ این میزان را حدود 3.4درصد پیشبینی كرده است. میزان رشد تجارت جهانی به پیشبینی صندوق بینالمللی پول، از 5.2 درصد در سال ٢٠٢٢ به ٢ درصد در سال ٢٠٢٣ تقلیل مییابد و این رقم در سال ٢٠٢٤ با اندكی افزایش به 3.7 درصد خواهد رسید، که كمتر از متوسط سالهای ٢٠٠٠-٢٠١٩ كه معادل 4.9 درصد بود، میرسد.
با توجه به افزایش ٣٩ درصدی قیمت نفت در سال ٢٠٢٢ نسبت به سال ما قبل و احتمال كاهش ٢١ درصدی آن در سال ٢٠٢٣ و تغییر در روند عرضه نفت ازسوی كارتلهای بزرگ نفتی، احتمال افول فعالیتهای اقتصادی جهان برای سال ٢٠٢٤ وجود دارد. میزان رشد اقتصادی پیشبینی شده صندوق بینالمللی پول در سال آتی در برخی مناطق شاخص اقتصادی جهان در جدول به اختصار ارائه شده است.
در گزارش اوپك، میزان رشد اقتصادی جهان در سال جاری2.8درصد و در سال ٢٠٢٤ این میزان 2.6درصد پیشبینی شده است. میزان رشد اقتصادی آمریكا در سال جاری2.3درصد و در سال آینده به 0.9 درصد تقلیل خواهد یافت. در منطقه یورو، رشد اقتصادی در سالهای ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤ به ترتیب به 0.2 و 0.5درصد می رسد و در ژاپن و چین رشد اقتصادی معادل 1.9 و 5.2 درصد در سال ٢٠٢٣ و در سال ٢٠٢٤ به ترتیب ١ و 5.9 درصد پیشبینی شده است. در جدول جمعبندی برآوردها از رشد اقتصادی جهان براساس منابع آماری مورد بررسی در این گزارش، به اختصار ارائه شده است.
با توجه به اینكه چین در آسیا و در جهان مهمترین مصرفكننده انرژی است بی شك اعمال هرگونه تغییر در سیاستهای افزایش رشد اقتصادی، بر میزان رشد تقاضا و شدت انرژی اثرگذار خواهد داشت.
تحولات بازار جهانی نفت در سال ٢٠٢٣ و چشمانداز آینده
یكی از مهمترین عوامل مؤثر در تنظیم موازنه عرضه و تقاضا و پیشبینی قیمت نفت، مطالعه دقیق اثر تنشهای سیاسی و تغییرات جوی و فصلی است. از این رو، در این بخش سعی شده به منظور آگاهی از شرایط حاكم بر بازار جهانی نفت به بررسی تحلیلهای سه مؤسسه مرجع تعیینكننده قیمت نفت پرداخته شود.
وضعیت عرضه و تقاضای نفت در بررسی مؤسسات مرجع بینالمللی انرژی
- آژانس بینالمللی انرژی:
در صورت استمرار توافق اوپك پلاس درخصوص احتمال استمرار كاهش عرضه 5.16 میلیون بشكه در روز (معادل ٥ درصد از تقاضای جهانی روزانه نفت)، در كنار تحریم 2.5میلیون بشكه نفت در روز از نفت روسیه توسط كشورهای اروپایی و كشورهای عضو گروه هفت (G7) بازار جهانی نفت با تشدید عدم قطعیت مواجه می شود. گرچه اتحادیه اروپا برای این میزان نفتی كه از روسیه خریداری نمیكند جایگزینهایی نظیر آمریكا و خاورمیانه دارد، اما مازاد عرضه ناشی از سرمایهگذاریها برای توسعه انرژیهای تجدیدپذیر و تغییر سیاستهای مرتبط با بهینهسازی، بر تقاضای جهانی نفت اثرگذار خواهد بود. هند به عنوان یكی از بازارهای هدف روسیه در شرایط فعلی است و این كشور حدود ٢ میلیون بشكه در روز از روسیه واردات نفت دارد و با احتساب چین میتوان اظهار داشت كه بیش از ٨٠ درصد از نفت صادراتی روسیه به این دو كشور عرضه می شود. به طور كلی در میان مدت عرضه نفت و فرآوردههای نفتی در جهان گسترش خواهد یافت و براساس پیشبینی آژانس بینالمللی انرژی حوزه اقیانوس اطلس به استثنای روسیه به خاطر افزایش تولید آمریكا، برزیل و گویان با مازاد عرضه از 4.3 میلیون بشكه در روز تا 4.5 میلیون بشكه در روز مواجه خواهد شد. در مقابل با استمرار رشد تقاضای آسیا به نظر میرسد در میان مدت عرضه نفت خاورمیانه به بازار آسیا افزایش یابد. تا سال ٢٠٢٨ تقاضای نفت و میعانات گازی آسیا از 4.8 میلیون بشكه در روز به ٢٨ میلیون بشكه در روز افزایش خواهد یافت. در كنار به بار نشستن طرحهای آغازگری بهرهبردار در خاورمیانه و افزایش ظرفیت عرضه نفت اوپك به آسیا، حوزه اقیانوس اطلس نیز نقش قابل توجهی در تأمین تقاضای رو به افزایش نفت در آسیا در میان مدت خواهد داشت. به رغم كاهش عرضه نفت روسیه، منطقه اقیانوس اطلس توانسته از سال ٢٠٢٢ اثرگذاری زیادی در تراز عرضه و تقاضای نفت داشته باشد و تا سال ٢٠٢٨ مازاد عرضه این منطقه به 4.5 میلیون بشكه در روز بالغ خواهد شد. میزان تقاضای نفت اوپك تا پایان سال جاری و سال ٢٠٢٤ به ترتیب معادل 29.7و 29.4میلیون بشكه در روز پیشبینی شده است. این درحالی است كه كل عرضه نفت و میعانات گازی اوپك در فصل اول سال ٢٠٢٣ معادل 34.7 میلیون بشكه در روز بود كه در مدت مشابه با سال ٢٠٢٢ معادل 33.9 میلیون بشكه در روز گزارش شده است. پیشبینی میشود با در نظر گرفتن تفاهمنامه فعلی كاهش عرضه نفت اوپك پلاس وضعیت عرضه نفت اوپك پلاس در سال ٢٠٢٣ معادل 43.6 و 43.3 میلیون بشكه در روز و عرضه كل نفت جهان در سال جاری و سال آینده حدود 101.3 و 102.3 میلیون بشكه در روز باشد. عرضه نفت روسیه در سالهای ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤ حدود ١٠ میلیون بشكه در روز تخمین شده و میزان تقاضای كل نفت جهان در این سالها به ترتیب برابر 102.2 و 103.1 میلیون بشكه در روز پیشبینی شده است. - اداره اطلاعات انرژی آمریكا
به رغم كاهش داوطلبانه اوپك پلاس در سال٢٠٢٣، میزان تولید سوختهای مایع در جهان حدود 1.2 میلیون بشكه در روز افزایش یافت و انتظار میرود این میزان در سال ٢٠٢٤ معادل 1.7 میلیون بشكه در روز باشد. كشورهای غیر عضو اوپك مهمترین و اثرگذارترین كشورها در افزایش تولید خواهند بود به صورت كلی میزان رشد تولید نفت جهان در سال ٢٠٢٣ با ٢ میلیون بشكه در روز و در سال ٢٠٢٤ با 1.3 میلیون بشكه در روز عمدتاً به دلیل افزایش تولید از سوی كشورهای ایالات متحده آمریكا، برزیل، كانادا و گویان رقم خواهد خورد. میزان تولید نفت روسیه نیز در سال ٢٠٢٣ به طور متوسط ٣٠٠ هزار بشكه در روز كاهش یافت كه این میزان در سال ٢٠٢٤ بدون تغییر خواهد ماند.
براساس پیشبینی اداره اطلاعات انرژی آمریكا، میزان كاهش تولید نفت اوپك نسبت به سال ٢٠٢٢ معادل ٧٨٠ هزار بشكه در روز بوده كه این میزان در سال ٢٠٢٤ نسبت به سال جاری با كاهش حدود ٢٨٠ هزار بشكه در روز همراه خواهد بود. به طور كلی انتظار میرود كه میزان تولید نفت اوپك در سال آتی به 33.39 میلیون بشكه در روز برسد. با توجه به اینكه متوسط مصرف نفت میان كشورهای غیر OECD از 53.49 میلیون بشكه در روز طی سال ٢٠٢٢ با 1.6 میلیون بشكه در روز افزایش به 55.11 میلیون بشكه در روز رسید، این میزان در سال ٢٠٢٤ به 56.39 میلیون بشكه در روز میرسد. چین و هند مهمترین مصرفكنندگان نفت خواهند بود و پیشبینی میشود كه میزان تقاضای نفت چین در سال ٢٠٢٣، معادل 15.94 میلیون بشكه در روز و در سال ٢٠٢٤ به 16.27 میلیون بشكه در روز برسد. میزان رشد مصرف نفت هند در سالهای ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤ حدود ٣٠٠ هزار بشكه در روز پیشبینی شده است. - سازمان كشورهای صادركننده نفت (اوپك)
رشد تقاضای جهانی نفت در سال ٢٠٢٣ بدون تغییر در حدود روزانه 2.5 میلیون بشكه باقی مانده است، با توجه به عامل اثرگذار تقاضای بازار از سوی چین، پیشبینی میشود رشد تقاضا در سال ٢٠٢٤ به روزانه 2.25 میلیون بشكه برسد. همچنین عوامل رشد عرضه نفت غیر اوپك در سال ٢٠٢٣ ازسوی آمریكا، برزیل، نروژ، قزاقستان، گویان و چین خواهد بود و بیشترین كاهش عرضه ازسوی روسیه پیشبینی شده است. عوامل رشد عرضه نفت غیراوپك در سال آینده آمریكا، كانادا، گویان، برزیل، نروژ و قزاقستان برآورد شده است، اما بیشترین كاهش عرضه ازسوی مكزیك و مالزی اتفاق خواهد افتاد. در نمودار میزان تغییرات سالیانه تولید نفت كشورهای منتخب در سال ٢٠٢٤ ارائه شده است. - مؤسسه مالی آمریكایی گروه سیتی
براساس گزارش گروه سیتی، عمده میزان رشد عرضه در سال ٢٠٢٤، میان كشورهای غیرعضو اوپك حدود 1.2میلیون بشكه در روز اتفاق خواهد افتاد و حدود 1.3 میلیون بشكه در روز هم افزایش عرضه از سوی پنج كشور شامل ایران، عراق، لیبی، نیجریه و ونزوئلا در نظر گرفته شده است. در پایان تابستان سال ٢٠٢٣ حدود ٤٠٠ هزار بشكه در روز نفت (نفت كوره) به دلیل عدم نیاز نیروگاههای برق عربستان به میزان صادرات فرآوردههای نفتی جهان افزوده خواهد شد و سایر افزایش صادرات فرآوردههای نفتی نظیر نفت كوره در سال آینده از سوی عمان، كویت و قطر به مقصد چین خواهد بود.
پیشبینی قیمت نفت در موسسات بینالمللی
- اداره اطلاعات انرژی آمریكا
با توجه به تصمیم عربستان مبنی بر كاهش روزانه یك میلیون بشكه نفت طی سه ماهه تابستان سال ٢٠٢٣ (جولای، آگوست و سپتامبر) و كاهش تولید نفت روسیه، انتظار میرود زمینه افزایش قیمت های نفت جهان تا پایان سال مهیا شده باشد. به طور كلی، متوسط قیمت نفت برنت پیشبینی شده برای سالهای ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤ به ترتیب حدود ٨٢ و ٨٣ دلار به ازای هر بشكه خواهد بود. عوامل مؤثر بر افزایش ذخایر شامل بازگشت عربستان به میزان تولید پیش از كاهش داوطلبانه حدود یك میلیون بشكه در روز، رشد تولید نفت غیراوپك و كاهش رشد تقاضای نفت جهانی خواهد بود. با فرض كاهش ٦٠٠ هزار بشكه در روز از میزان ذخایر نفت جهان در فصل سوم سال ٢٠٢٣، این میزان در فصل چهارم به ٢٠٠ هزار بشكه در روز میرسد؛ همچنین با توجه به توافق كاهش تولید نفت اوپك پلاس و احتمال استمرار توافق در نیمه نخست سال ٢٠٢٤، قیمت نفت برنت كه در فصل چهارم سال ٢٠٢٣ به بشكهای 86.64 دلار به طور متوسط رسید در فصل نخست سال ٢٠٢٤ به طور متوسط بشكهای 83.30 دلار خواهد شد و این میزان تا فصل دوم به 84.03 دلار به ازای هر بشكه خواهد رسید. به نظر میرسد كاهش داوطلبانه نفت در سال آینده باعث كاهش معنادار قیمت نفت برنت تا حدود ٨٣ دلار به ازای هر بشكه شود. - مؤسسه مالی آمریكایی گروه سیتی
با توجه به افزایش قیمتی كه نفت برنت در ماه سپتامبر سال ٢٠٢٣ تجربه كرده، قیمت فعلی نفت حدود ١٠ دلار به ازای هر بشكه بیش از حد انتظار تا پایان سال جاری است و پیشبینی این مؤسسه از قیمت نفت در سال ٢٠٢٣ به طور متوسط ٨٢ دلار بهازای هر بشكه بوده و این حد را منطقی میداند. این مؤسسه به صراحت قیمت نفت در حدود ٩٠ دلار به ازای هر بشكه را ناپایدار دانسته و تأكید دارد كه گرچه قیمتها تا پایان سال جاری به نظر بالاست، اما این روند در سال ٢٠٢٤ كاهشی خواهد شد. پیشبینی این مؤسسه برای قیمت نفت به صورت فصلی در سال ٢٠٢٤ به ترتیب 80،73،74،68 دلار به ازای هربشكه خواهد بود، درحالی كه با در نظرگرفتن نرخ ثابت تخفیف ٤ دلار به ازای هربشكه برای نفت وست تگزاس اینترمدیت، روند قیمتها به ترتیب 76،69،70،66 دلار به ازای هر بشكه در فصول سال ٢٠٢٤ پیشبینی میشود.
مطابق با پیش بینی موسسات بینالمللی، قیمت نفت برنت در سال ٢٠٢٤ در سه سناریو پیش بینی حد بالا، متوسط و پا یین به ترتیب معادل ٩١، ٨٣ و ٧٤ دلار به ازای هر بشكه خواهد بود
- مؤسسه مطالعات انرژی آكسفورد
براساس گزارش ماهنامه نفت مؤسسه مطالعات انرژی آكسفورد، قیمت پیشبینی شده نفت برنت در سال ٢٠٢٣، بشكه ای 84.1 دلار و این میزان در سال آینده با اندكی تغییر نسبت به برآوردهای گزارشهای قبل، حدود 86.6 دلار به ازای هر بشكه در نظر گرفته شده است. عوامل اثرگذار در این پیشبینی، تمدید كاهش تولید داوطلبانه عربستان و روسیه تا پایان سال ٢٠٢٣ عنوان شده است. ازسوی دیگر رشد ضمنی تقاضای جهانی نفت به رغم ریسكهای كلان جاری نظیر مسائل ژئوپلیتیك روسیه و خاورمیانه در كنار افزایش میزان ذخایر باعث تغییر در برآوردهای قیمت نفت در چشمانداز قیمت نفت برنت در نیمه دوم سال ٢٠٢٣ شده و درنتیجه متوسط قیمت آن در نیمه دوم سال جاری حدود 88.3 دلار به ازای هر بشكه پیشبینی میشود. این درحالی است كه در پیشبینیهای قبلی متوسط قیمت نفت جهان در اوایل ماه سپتامبر سال جاری حدود ٩٠ دلار به ازای هر بشكه بود و متوسط نفت برنت تا مرز 94.6 دلار به ازای هر بشكه نیز برای سال ٢٠٢٣ در نظر گرفته شده بود. - مؤسسه گلدمن ساكس
با توجه به سیاستهای اخیر عربستان سعودی مبنی بر كاهش داوطلبانه تولید و ازسوی دیگر سرمایهگذاری در ابرپروژههای حوزه انرژی انتظار میرود كه براساس پیشبینی مؤسسه گلدمن ساكس، متوسط قیمت نفت برنت در سال ٢٠٢٣ به بشكه ای ٨٢ دلار و در سال ٢٠٢٤ این میزان به ٩١ دلار به ازای هر بشكه برسد. این برآورد پیرو پیشبینی ٨١ دلار به ازای هر بشكه نقطه سربه سر نفت در بودجه سالیانه عربستان است كه صندوق بینالمللی پول در گزارش ماه می سال ٢٠٢٣ منتشر كرد. ازسوی دیگر، در سند چشمانداز ٢٠٣٠ عربستان، تركیبی از صندوقهای پول داخلی و خارجی به شكل حقوق سهامداران و بدهیها در نظر گرفته شده است. در پیشبینی دیگر این مؤسسه كه در سپتامبر سال ٢٠٢٣ منتشر شد، به دلیل تداوم كاهش تولید داوطلبانه عربستان، انتظار میرود كه قیمت نفت برنت تا پایان سال جاری (در ماه دسامبر) به ٨٦ دلار و در سال آینده به ٩٠ دلار به ازای هر بشكه برسد. در این پیشبینی ملاحظاتی وجود دارد مبنی بر اینكه با توجه به كاهش عرضه نفت عربستان به میزان ٥٠٠ هزار بشكه در روز، افزایش ٢ دلاری قیمت نفت برنت در سال ٢٠٢٤ قابل انتظار است. ازسوی دیگر، ممكن است برخی از كشورهای عضو اوپك، مقداری از 1.7 میلیون بشكه در روز نفتی كه اعلام به كاهش تولید از آوریل سال ٢٠٢٣ شده بود را به چرخه تولید نفت برگردانده باشند و میزان تخلفات از توافق اوپك پلاس همچنان نامعلوم است. در این صورت با این فرض حتی افزایش قیمت نفت در سال ٢٠٢٤ با توجه به پیشبینی جدید این مؤسسه كه در پایان ماه نوامبر منتشر شد. تجارت نفت تا مرز ١٠٠-٧٠ دلار به ازای هر بشكه نامحتمل نخواهد بود. - شركت فیچ سلوشن
با فرض استمرار ركود و كاهشی شدن روند رشد اقتصادی، شركت فیچ سلوشن متوسط قیمت نفت برنت را برای سال جاری حدود ٨٠ دلار به ازای هر بشكه پیشبینی كرده و این روند برای سال ٢٠٢٤ بهبود یافته و حدود متوسط بشكه ای ٨٣ دلار خواهد داشت. درصورتی كه توافق كاهش اوپك پلاس در نیمه نخست سال آینده استمرار یابد و سایر تولیدكنندگان غیراوپك نیز حجم عرضه قابل توجهی به بازار تزریق نكنند، در این صورت قیمت نفت حتی با وجود این قیمت نفت به متوسط قیمت سال ٢٠٢٢ (٩٩ دلار به ازای هر بشكه) نخواهد رسید.
پیشبینی متوسط قیمت نفت در بودجه سال ٢٠٢٤ كشورهای مختلف
همانطور كه پیشتر اشاره شد، هرگونه تغییر در میزان عرضه و تقاضای نفت ناشی از عوامل فنی، محیطی، ژئوپلیتیكی و سفته بازیهای بازار، فروض قیمت نفت در بودجه سالیانه كشورها را تحت تأثیر قرار میدهد. طی سنوات گذشته با گردآوری فروض قیمت نفت در بودجه سالیانه كشورهای صادركننده نفت، دورنمای روشنی پیش از ارائه لایحه بودجه سال آینده كشور ارائه میشد. از آنجاییكه اطلاعات فروض قیمت نفت در بودجه كشورهای صادركننده برای سال ٢٠٢٤ تا لحظه نگارش این گزارش ارائه نشده، لذا از پیشبینی صندوق بینالمللی پول درخصوص قیمت سربه سر نفت موجود برخی كشورها نظیر روسیه، عربستان و عراق استفاده شده است.
روسیه
روسیه سومین تولیدكننده و مصرفكننده بزرگ انرژی در جهان است. میزان ذخایر اثبات شده نفت این كشور حدود ٨٠ میلیارد بشكه در سال ٢٠٢٣ و میزان تولید نفت خام این كشور در سال ٢٠٢٢ معادل 10.6 میلیون بشكه در روز بوده است كه نسبت به سال ٢٠٢١ معادل ٢ درصد افزایش داشته است. با آغاز سال ٢٠٢٢ و شدت یافتن جنگ اوكراین و نیز تحریم روسیه ازسوی كشورهای اروپایی، براساس توافق اوپك پلاس تا پایان ماه سپتامبر سال ٢٠٢٣، روسیه متعهد به كاهش تولید نفت شده است. براساس پیشبینی مؤسسه آمریكایی كارنگی، درخصوص بررسی بودجه مصوب برای سال ٢٠٢٤ روسیه، برای نخستین بار در تاریخ مدرن این كشور، ٦ درصد از تولید ناخالص داخلی به بودجه نظامی اختصاص یافته و بودجه دفاعی از هزینههای اجتماعی بیشتر خواهد بود. بنابراین، جنگ روسیه و اوكراین نه تنها در اولویت كرملین قرار گرفته، بلكه مهمترین هدایتگر رشد اقتصادی این كشور به شمار میرود. بودجه سال ٢٠٢٤ روسیه درحالی در انتظار تصویب دولت قرار دارد كه مخارج این كشور به بیش از سه برابر افزایش خواهد یافت و به 35 تریلیون روبل معادل (٣٤٩ میلیارد دلار) بالغ میشود. 11.5 تریلیون روبل (حدود 33درصد) از درآمدهای بودجه روسیه در سال ٢٠٢٤ مربوط به درآمدهای بخش نفت وگاز است. بودجه سال آینده 26.2 درصد از سال جاری بیشتر خواهد بود. نرخ تورم در سال آینده 4.5 درصد پیشبینی شده و هزینههای بخش امنیت ملی از 3.2تریلیون روبل به 3.5 تریلیون افزایش خواهد یافت. رشد تولید ناخالص داخلی 2.3 درصد و قیمت نفت اورال بشكهای 71.30 دلار برای سال ٢٠٢٤ در نظر گرفته شده است. این درحالی است كه سقف قیمتی تعیین شده ازسوی گروه هفت برای نفت روسیه ٦٠ دلار به ازای هر بشكه است. متوسط نرخ تسعیر روبل- دلار90.1 روبل در نظر گرفته شده است.
بانك جهانی در گزارش توسعه جهان در سال ٢٠٢٤ ضمن طبقهبندی كشورها با شاخصهای ویژه بانك جهانی و رصد وضعیت اقتصادی، ٢٨ كشور كم درآمد، ١٠٨ كشور با درآمد متوسط و ٨١ كشور با اقتصاد پردرآمد دستهبندی شدند
عربستان
عربستان به عنوان یكی از بزرگترین تولیدكنندگان نفت اوپك پلاس با تولید 12.13 میلیون بشكه در روز در سال ٢٠٢٢ با رشد 10.8 درصدی نسبت به سال ٢٠٢١، اثرگذاری قابل توجهی بر قیمت جهانی نفت داشت. با توجه به پیشبینی منتشر شده در ماه می، صندوق بینالمللی پول درخصوص قیمت نفت عربستان، قیمت نفت صادراتی این كشور به طور متوسط بشكهای 80.90 دلار در هر بشكه خواهد بود. درحالی است كه براساس پیشبینی بلومبرگ امكان كسری بودجه ٢١ میلیارد دلاری برای سال ٢٠٢٤ این كشور وجود دارد. عربستان برای كاهش وابستگی به درآمدهای نفتی به تنوع بخشی سبد اقتصادی خود پرداخته و از جمله صنایع داخلی در حال توسعه این كشور ساخت موتورهای برقی، صنعت گردشگری و لجستیكی است. با توجه به نیاز به تأمین مالی هنگفت شروع و گسترش اینگونه صنایع و با در نظر گرفتن مخارج 1.5 تریلیون ریال (٣٣٣ میلیارد دلار) در سال٢٠٢٤، هزینه های بودجه عربستان نسبت به سال٢٠٢٣، ١٠درصد افزایش خواهد یافت. براساس گزارش ماه اكتبر صندوق بینالمللی پول، منطقه خاورمیانه و آسیای مركزی متوسط قیمت نفت 80.49 دلار به ازای هر بشكه در سال جاری و در سال ٢٠٢٤ متوسط 79.92 دلار به ازای هر بشكه را تجربه خواهد كرد.
عراق
عراق (دولت فدرال مركزی و حكومت خودگردان منطقهای كردستان) به عنوان یكی از كشورهای بزرگ تولیدكننده عضو اوپك با ذخایر اثبات شده ١٤٥ میلیارد بشكهای، ١٧ درصد از ذخایر خاورمیانه و ٨ درصد از ذخایر نفت جهان را داراست. میزان تولید نفت این كشور در سال ٢٠٢٢ معادل 4.5 میلیون بشكه در روز بوده كه نسبت به سال٢٠٢١ با رشد 10.2 درصدی همراه بوده است. این میزان به فاصله سالهای ٢٠١٢-٢٠٢٢ به 3.9 درصد رسید. به پیشبینی صندوق بینالمللی پول، قیمت سربه سر نفت عراق در پنج ماه نخست سال جاری معادل 75.80 دلار به ازای هر بشكه بوده و این میزان برای ماه اكتبر سال ٢٠٢٣ معادل 97.67 دلار به ازای هر بشكه پیشبینی شده است.
نیجریه
شركت ملی نفت نیجریه قیمت نفت خام مؤثر در بودجه 32.76میلیارد دلاری این كشور در سال ٢٠٢٤ را حدود 77.96 دلار به ازای هر بشكه در نظر گرفته است و این قیمت از نظر دولت این كشور معقول و واقعی به نظر میرسد. به گفته مدیرعامل شركت نفت این كشور، با توجه به بازار بالقوه و بازار فعلی به نظر نمیرسد كه تا دو سال آتی قیمت نفت به بیش از ٧٠ دلار افزایش یابد. این درحالی است كه رئیس جمهور نیجریه قیمت 77.96 دلار به ازای هر بشكه را برای فروش نفت در سال ٢٠٢٤ تعیین كرد كه تحققپذیری بودجه بر پایه این قیمت همچنان چالش برانگیز به نظر میرسد. میزان تولید نفت این كشور در سال آینده 1.78 میلیون بشكه در روز پیشبینی شده كه این میزان شامل كل نفتخام و میعانات گازی است. شایان توجه است كه سهم نیجریه از نفت خام اوپك به تنهایی حدود 1.5 میلیون بشكه در روز است و ٣٠٠-٢٥٠ هزار بشكه در روز میعانات گازی تولید میشود كه در مجموع سهم این كشور از تولید اوپك معادل 1.78 میلیون بشكه در روز و قابل تحقق ارزیابی میشود.
آذربایجان
مجلس آذربایجان قیمت نفت در بودجه سال ٢٠٢٤ این كشور را حدود ٦٠ دلار به ازای هر بشكه و میزان تولید نفت را ٧٨٣ هزار بشكه در روز در نظر گرفته است. با توجه به اینكه دولت آذربایجان انتظار دارد كه قیمت نفت وگاز طبیعی در سال آینده با روند كاهشی مواجه شود. ازاین رو در محاسبات بودجه سالیانه قیمت نفت را كمتر از متوسط كارتلهای اصلی پیشبینی كرده است. ازاین رو، مالیات حاصل از درآمدهای نفتی در سال آینده با ٢ میلیارد منات كاهش نسبت به سال جاری همراه خواهد بود. شركت ملی نفت آذربایجان (سوكار) بیش از نیمی از درآمدهای حاصل از بودجه نفت را به بودجه شركتهای نفتی تابعه اختصاص میدهد. حدود ٥٠ درصد از درآمدهای بودجه سال آینده آذربایجان از درآمدهای غیرنفتی حاصل خواهد شد كه بیشترین سهم درآمدی طی ده سال گذشته خواهد بود
سناریوهای مرتبط با درآمدهای حاصل از صادرات نفت و میعانات گازی ایران
تداوم تحریمها و فشارهای ژئوپلیتیكی همواره از عوامل اثرگذار در تعیین قیمت نفت در فروض بودجه سالیانه كشور در نظر گرفته میشود و هر ساله سناریوهای پیشبینی درآمدهای نفتی را تحتالشعاع قرار میدهد. بررسی روند تولید نفت كشور در سال ٢٠٢٢ نسبت به سال ٢٠٢١، نشان از افزایش تولید به میزان ١٦٢ هزار بشكه در روز دارد كه ناشی از برداشته شدن محدودیتهای ناشی از كرونا و سیاستهای افزایش تولید است. براساس گزارش اوپك، این روند افزایش تولید به رغم توافق كاهش عرضه اوپك پلاس، روند مثبتی را برای كشور رقم زد و در فصل سوم سال ٢٠٢٣ به 2.99 میلیون بشكه در روز رسید. از طرف دیگر اتخاذ سیاست تنوع بخشی مقاصد صادرات نفت، علاوه بر چین، برخی كشورهای آمریكای جنوبی و آفریقا نیز به مشتریان نفت كشور افزوده شدند. طی سال گذشته و استمرار جنگ روسیه و اوكراین، متوسط قیمت سبد نفت اوپك از 100.08 دلار در نخستین روز سال ٢٠٢٢ به حدود ٨٣ دلار به ازای هر بشكه در سال جاری رسید.
با توجه به سناریوی تداوم تحریمها، تنشهای ژئوپلیتیكی خاورمیانه و اثرگذاری آن بر بازارهای جهانی و همچنین با در نظر گرفتن پیشبینی حد بالا، متوسط و پایین مؤسسات بینالمللی، قیمت نفت برنت در سال ٢٠٢٤ به ترتیب 91، 83 و ٧٤ دلار به ازای هر بشكه خواهد بود و انتظار میرود درآمدهای نفتی كشور به ترتیب برابر 41، 33.2 و 28.5 میلیارد دلار باشد.
