خبرگزاری رویترز در تحلیلی با عنوان «نفت تنها بر پیمان نوسان استوار است»، به قلم «جان کمپ» نوشت: تنها چیزی که ما در رابطه با پرسش «قیمت‌های نفت در چند سال آینده چه خواهند بود؟» می‌دانیم این است که بیشتر پیش‌بینی‌ها در مورد قیمت آن درست از آب درنیامده است. رویترز می‌نویسد: بازار نفت تاکنون هر تلاشی برای تثبیت یا پیش‌بینی قیمت براساس ارزش نفت برای مشتریان، هزینه نهایی تولید و یا قیمت کالاهای جانشین در دسترس را به چالش کشیده است.
در اواخر دهه 1970، کمیته سیاستگذاری قیمت بلندمدت نفت اوپک، راه‌حل متفاوتی را تصویب کرد که توصیه آن، افزایش تدریجی قیمت نفت تا جایی بود که تقریبا معادل قیمت نزدیک‌ترین کالای جانشین خود شود.
براساس عقایدی که در آن زمان بسیار قابل قبول بود، منابع مختلف انرژی باید قیمت مشابهی داشته باشند. اوپک در آن زمان مهمترین رقیب نفت خود را دیزل مصنوعی و سوخت‌های بنزینی به دست آمده از زغال سنگ می‌دانست.
براساس کتاب «جن خارج از بطری» نوشته اکینز در 1995، از آنجا که تصور می‌شد هزینه تولید سوخت‌های به دست آمده از زغال سنگ نزدیک 60 دلار در هر بشکه است، یعنی تقریبا معادل 200 دلار در هر بشکه امروز، این نرخ تبدیل به قیمت هدف اوپک در بلندمدت شد.
اوپک در سال 1980 برای افزایش میانگین قیمت نفت به سطح حدود 37 دلار در هر بشکه برنامه‌ریزی کرد، اما 6 سال بعد، بازار دچار رکود شد و نفت که در سال 1986 در شرایط واقعی در حدود 30 دلار در هر بشکه می‌ارزید، به قیمت فقط 14 دلار در هر بشکه معامله شد.
همزمان با کاهش قیمت نفت، مهمترین رقبای نفت اوپک دیگر سوخت‌های به دست آمده از زغال سنگ نبودند، بلکه نفت‌های آلاسکا، خلیج مکزیک، دریای شمال، اتحاد جماهیر شوروی و چین که بسیار ارزانتر بودند شروع به رقابت با نفت اوپک کردند.
در آن هنگام، اقتصاددانان و تولیدکنندگان نفت به این باور رسیدند که قیمت‌های نفت باید با هزینه نهایی تولید مطابقت داشته باشند که این هزینه در دهه 1980 معادل هزینه نهایی تولید نفت برنت دریای شمال در نظر گرفته شد. با سقوط قیمت نفت به کمتر از 20 دلار در هر بشکه در اواخر دهه 1980، علی جیده دبیرکل وقت اوپک ابراز شگفتی کرد که چگونه قیمت در چنین حداقلی می‌تواند باقی بماند.
وی گفت: نمی‌توانم بفهمم چطور چنین قیمت پایینی می‌تواند سرمایه‌گذاری در مناطقی که تولید نفت در آنها بسیار پرهزینه است را توجیه کند. کسی باید در جایی پیراهن خود را از دست بدهد.
تا همین اواخر تصور می‌شد، شرکت‌های تولیدکننده نفت شیل در شمال آمریکا دارای کمترین سود در بازار هستند و کارشناسان هزینه تولید آنها را 80 تا 90 دلار در هر بشکه برآورد می‌کردند.
پیش از آغاز سقوط قیمت‌های نفت در ژوییه 2014 (خرداد 1393)، این باور به طور فزاینده در میان مدیران شرکت‌های نفتی، تحلیلگران و اوپک شکل می‌گرفت که قیمت 100 دلار در هر بشکه، کف جدید قیمت نفت است، یعنی قیمت نفت دیگر از 100 دلار در هر بشکه کمتر نخواهد شد.
آن هنگام شنیدن حرف‌هایی از این قبیل که «100 دلار در هر بشکه امروز همان 20 دلار در هر بشکه قدیم است، زیرا هزینه نهایی تولید نفت شیل و همچنین هزینه نهایی پروژه‌های بسیار بزرگ را توجیه می کند»، عجیب نبود.
اما با سقوط قیمت‌های نفت و مجبور شدن تولیدکنندگان به استفاده از شیوه‌های کاراتر، هزینه نهایی تولید نفت شیل به 50 تا 60 دلار در هر بشکه کاهش یافت.
اکنون شرکت‌های مهم نفتی جهان و اعضای اوپک خود را برای جهانی آماده می‌کنند که در آن قیمت بلندمدت نفت 60 تا 80 دلار در هر بشکه است.
پیش‌بینی‌های اشتباه
رویترز در ادامه نوشت: هم اکنون باید آشکار باشد که هیچکس قادر به تثبیت یا پیش‌بینی قیمت بلندمدت (بیش از پنج سال) یا حتی میان مدت (دو تا پنج سال) نفت نبوده است. شواهدی دال بر اینکه کسی بتواند همواره و به درستی قیمت‌های نفت را حتی برای چند ماه آینده پیش‌بینی کند وجود ندارد چه رسد به چند سال یا چند دهه آینده.
پیش‌بینی‌هایی از این دست که، «قیمت‌های نفت در سال 2020 حول و حوش ایکس دلار خواهند بود» یا «قیمت‌های نفت حول و حوش ایکس دلار تثبیت خواهند شد» تقریبا به طور اجتناب ناپذیری نادرست هستند. نخستین پاسخ همواره باید این سوال باشد که آنها براساس چه فرضیاتی چنین پیش‌بینی را کرده‌اند و چرا پیش‌بینی آنها درست از آب درنیامده است.
در دهه 1970، اوپک در پیش‌بینی افزایش تولید رقبای خود در دریای شمال، خلیج مکزیک، اتحاد جماهیر شوروی و چین ناکام ماند.
در دهه‌های 1980 و 1990، اوپک در پیش‌بینی اینکه تولیدکنندگان نفت برنت می‌توانند در قیمت واقعی کمتر از 30 دلار در هر بشکه نیز به تولید ادامه دهند، شکست خورد، زیرا تصور می‌کرد تولیدکنندگان نفت در دریای شمال به دلیل هزینه بالای تولید در قیاس با قیمت، از بازار خارج خواهند شد.
سرانجام در دهه 2010، پیش‌بینی‌کنندگان نتوانستند افزایش بی‌سابقه تولید نفت شیل آمریکا و سپس توان شرکت‌های تولیدکننده این نفت برای ادامه تولید در قیمت‌هایی بسیار کمتر از آنچه قبلا انتظار می‌رفت را پیش‌بینی کنند.
ناپایداری بازار نفت
درس دیگری که از تاریخ می‌گیریم این است که قیمت نفت نیز همانند قیمت کالاهای دیگر در حقیقت ناپایدار است. ناپایداری، ویژگی نیست که به طور تصادفی به بازار کالا نسبت داده شود بلکه جزو مشخصات این بازار است.
قیمت‌های نفت از زمان آغاز عصر نوین صنعت نفت که با حفر نخستین چاه نفت «ادوین دریک» در ایالت پنسیلوانیای آمریکا در سال 1859 آغاز شد تاکنون هرگز ثابت نبوده است.
براساس کتاب «تاریخ قدیم و معاصر نفت» نوشته «هنری» در سال 1873 که کمتر از 20 سال پس از آغاز عصر نوین صنعت نفت توسط یکی از نخستین تاریخ‌نگاران جهان نفت نوشته شد؛ این محصول قیمت مشخصی ندارد.
این حقیقت که نفت به قیمت کمتر از 50 دلار و 25 سنت در هر گالن فروخته شده است، هیچ چیزی را ثابت نمی‌کند. در سال 1859 قیمت هر گالن نفت 50.25 دلار بود اما تولید نخستین روز آن، بازار را شکست و قیمت‌ها را فروپاشید.
براساس کتاب «نفت پنسیلوانیا در سال‌های 1872-1750»، نوشته گیدنز در سال 1947؛ قیمت‌های نفت در دهه 1860 بشدت نوسان داشت و از چند دلار در هر بشکه به فقط چند سنت رسید.
این نوسانات شدید تاکنون ادامه داشته و هرگز متوقف نشده است. در 150 سال گذشته، گروه‌های مختلفی از شرکت‌های خصوصی گرفته تا دولت‌ها، همه بارها تلاش کرده‌اند به بازار نفت قاعده و نظم خاصی بدهند اما تاکنون همه آنها شکست خورده‌اند.
از شرکت استاندارد اویل آمریکا در اواخر قرن 19 تا توافق میان شرکت‌های مهم نفتی موسوم به قرارداد «ای اس-آی اس» که در قلعه آکناکاری اسکاتلند در سال 1928 امضا شد، و حتی اوپک در سال 1960، هیچکس نتوانسته است نوسانات شدید و دوره‌ای بازار نفت را آرام کند.
در حقیقت، قیمت‌های نفت در 55 سال گذشته یعنی پس از تاسیس اوپک، در مقایسه با 55 سال پیش از آن بی‌ثبات تر شده‌اند.
وسوسه‌کننده است که اوپک را به دلیل کاهش ندادن تولید، مقصر اصلی سقوط قیمت‌های نفت بدانیم اما حقیقت این است که ثبات در بازار نفت یک استثنا است نه یک روند معمول. نه اوپک و نه هیچکس دیگری هرگز نتوانسته است جز برای یک مدت محدود و تحت یک سری شرایط خاص، قیمت‌های نفت را تثبیت کند.
صحبت کردن در مورد قیمت بلندمدت بی‌معنی است، زیرا قیمت‌های نفت به عوامل مختلفی بستگی دارند که همه آنها ماهیت دینامیک دارند نه ایستا. بنابراین، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان نفت باید خود را با قیمت تطبیق دهند نه اینکه تلاش کنند به «قیمت» قاعده و نظمی خاص بدهند. برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان، انعطاف‌پذیری و توانایی نجات خود در چرخه‌های قیمت، بسیار مهمتر از پیش‌بینی قیمت در سه، پنج یا 10 سال آینده است.
قیمت بلندمدت نفت به طور ذاتی غیرقابل پیش‌بینی است. تنها چیزی که می‌توان با اطمینان گفت این است که قیمت نفت همچنان پیش‌بینی کارشناسان را به چالش خواهد کشید.
