افت 50 درصدی قیمت نفت در بازار جهانی منافع زیادی برای کشورهای مصرف کننده نفت داشت ولی زیان های زیادی را هم نصیب صادرکنندگان نفتی کرد. دلیل این افت قیمت نفت آغاز جنگ قیمتی نفت در دنیا بود که از طرف اوپک شروع شد و به زعم برخی از کارشناسان نفتی، سازمان اوپک توانست نفت شیل را شکست دهد و از بازار خارج کند. اوپک در گزارش ماهانه خود بر این نکته تاکید کرد که سیاست های ما نفت شیل را از بازار خارج کرد.
کاهش قیمت نفت سبب شد تا تولید نفت شیل دیگر صرفه اقتصادی نداشته باشد و تولیدکنندگان شیل بازار را به اوپکی ها واگذار کنند. پیشتر دبیر کل سازمان کشورهای صادرکننده نفت تاکید کرده بود که نفت شیل برای دنیای امروز مناسب نیست زیرا اوپک می تواند نفت را با هزینه کمتر تولید کند و دلیلی برای استفاده از نفت گران قیمت شیل نیست. زمانیکه نفت ارزان در دنیا تمام شد می توان از شیل استفاده کرد.
هزینه بالای تولید نفت شیل
با افزایش تولید نفت شیل در امریکا بازار نفت با مازاد عرضه مواجه شد اما این رشد عرضه برای اعضای اوپک مطلوب نبود و همین مسئله سبب شد تا اوپکی ها تصمیم بگیرند با شروع کردن یک جنگ قیمتی مانع از این شوند که نفت شیل در بازار رشد کند. تولید نفت شیل در امریکا فرآیندی هزینه بر است و مطالعات نشان می دهد بین 60 تا 70 دلار آمریکا برای تولید هر بشکه نفت شیل باید هزینه شود. به همین دلیل هم در صورتی استفاده از منبع انرژی برای بازار جهانی صرفه اقتصادی دارد که قیمت نفت بالغ بر 100 دلار باشد. اما بعد از اینکه اوپک جنگ قیمتی را آغاز کرد و برای ممانعت از افت قیمت نفت در بازار جهانی تولیدش را کم نکرد، دیگر تولید شیل صرفه اقتصادی نداشت. در سال 2014 میلادی امریکا به طور متوسط روزانه 13.6 میلیون بشکه نفت تولید می کرد و بخش بزرگی از نیاز داخلی را تامین می کرد. اما با شرایط کنونی که قیمت نفت کمتر از 60 دلار است تولید نفت شیل دیگر صرفه اقتصادی ندارد و تولید آن روند نزولی دارد.
تلاش برای حفظ عصر نفتی در دنیا
پیتر والد من تحلیل گر بلومبرگ بر این باور است که تلاش عربستان برای خروج شیل از بازار و رها کردن کنترل قیمت تنها به این دلیل است که عربستان تمایل دارد طول دوران نفت را درازتر کند. وی در این مورد می گوید: عربستان سعودی با رها کردن کنترل قیمت نفت قصد دارد طول دوران نفت را درازتر کند و روزی را به تاخیر اندازد که به دلیل تغییر آب و هوا، کارآمد شدن انرژی های تجدیدپذیر و جایگزین شدن سایر انرژی ها، عصر نفت به پایان می رسد.
در طول سال های گذشته، یک بار در بحبوحه بحران مالی آسیا در سال 1998 و بار دیگر، 10 سال پس از آن، هنگامی که اقتصاد جهانی فروپاشید، علی النعیمی وزیر نفت عربستان سعودی با رهبری کاهش تولید نفت توسط اعضای اوپک، مانع سقوط آزاد قیمت نفت گردید، اما این بار از انجام این کار خودداری می کند.
نعیمی و دیگر رهبران سعودی سال ها نگران بوده اند که تغییر آب و هوا و افزایش قیمت نفت، کارآیی انرژی های تجدیدپذیر را افزایش داده و دنیا را به سمت این انرژی ها سوق دهد و روآوری به سوخت های جایگزین مانند گاز طبیعی را به ویژه در بازارهای نوظهور، ترغیب کند.
دانیل یرجین تاریخدان برجسته صنعت نفت در فوریه گذشته به بلومبرگ گفت: کاری که اوپک کرد، در تاریخ این سازمان سابقه نداشت. آنها گفتند، قیمت نفت را کنترل نمی کنند و از این کار دست بر می دارند. گفتند؛ ما دیگر بازار را اداره نمی کنیم، بگذارید بازار خودش را اداره کند.
وی گفت: وقتی اوپک چنین واکنش تکان دهنده ای را نشان داد، قیمت ها به سطحی که شاهد بودیم سقوط کرد.
افزایش تولید اوپک
حال دیگر نوبت اوپکی ها است که بازار را در دست بگیرند. عربستان که بزرگترین مالک ذخایر نفتی در اوپک است می تواند تولید خود را بیشتر کند. این کشور در ماه های قبل هم بالغ بر 10 میلیون بشکه نفت در هر روز تولید کرده بود. ایران هم یکی دیگر از پتانسیل های اوپک است. این کشور دارای ذخایر انرژی زیادی است ولی در جریان تحریم های اقتصادی توان تولید و صادرت خود را از دست داده است. حال که صحبت از برداشته شدن تحریم های اقتصادی این کشور و بازگشتن این کشور به بازار جهانی است، می توان انتظار داشت تولید نفت در این کشور هم سیر صعودی به خود بگیرد. البته در مورد سرعت رشد تولید نفت و سرعت رشد صادرات ایران هم بعد از برداشته شدن تحریم ها نظرات مختلفی وجود دارد.
برداشته شدن تحریم های ایران
ایران دومین مالک ذخایر گاز طبیعی بعد از روسیه و دومین صادرکننده نفت اوپک بعد از عربستان سعودی است ولی در جریان تحریم های اقتصادی غرب علیه برنامه هسته ای این کشور هم سرمایه گذاری در زیر ساخت های صنعت نفت و گاز این کشور متوقف شد و هم امکان صادرات نفت و گاز ایران محدود شد. حال که تفاهم نامه اولیه لوزان راه را برای یک توافق نهایی در زمینه انرژی هسته ای فراهم کرده است و احتمال برداشته شدن تحریم های اقتصادی وجود دارد از گوشه و کنار اخباری در مورد ورود سرمایه گذاران نفتی و شرکت های بزرگ جهان از قبیل لوک اویل روسیه و ENI کشور ایتالیا به گوش می رسد.
اما ورود این شرکت های نفتی چه تغییری در بازار دنیا ایجاد خواهد کرد؟ آیا ورود این شرکت ها می تواند تغییری در قیمت نفت در دنیا ایجاد کند یا عامل سازنده قیمت کنونی نفت که به زعم بسیاری از تحلیلگران عاملی غیر بازاری است با رشد توان تولید ایران از بین نمی رود؟
زمان مورد نیاز برای افزایش تولید ایران
رییس آژانس بین المللی انرژی در سخنرانی اخیر خود در مورد بازار نفت دنیا تاکید کرد در صورت برداشته شدن تحریم های اقتصادی تا سه سال دیگر هم توان صادرات ایران رشد معناداری نخواهد داشت. وی یافتن بازارهای جدید صادراتی و تکمیل زیرساخت های صنعت نفت را مهمترین معضلات در این حوزه خواند.
این نظریه توسط شماری از مدیران ارشد شرکت های نفتی فعال در ایران هم تایید شده است. آنها تایید کرده اند که ضعف سرمایه گذاری در صنعت نفت در نتیجه سال ها تحریم به اندازه ای زیاد است که ایران ظرف پنج سال آینده توان زیادی برای ازدیاد تولید ندارد. این کشور باید میلیاردها دلار در توسعه زیرساخت های صنعت نفت و گاز طبیعی سرمایه گذاری کند تا بتواند صادراتش را افزایش دهد. بر طبق این نظریه تا رسیدن توان صادرات ایران به مرز 3 میلیون بشکه در هر روز بین 5 تا ده سال فاصله است و این مدت زمان از تاریخی شروع می شود که شرایط اقتصادی ایران عادی شود و تمامی تحریم ها اعم از نفتی و بانکی و ممنوعیت همکاری اقتصادی با ایران برداشته شود.
لیوناردو مایوگری، استاد اقتصاد دانشگاه هاروارد که در سال 2011 میلادی ریاست شرکت ENI را بر عهده داشت معتقد است ایران به سرمایه ای بالغ بر 50 میلیارد دلار در صنعت نفت و گاز طبیعی خود نیاز دارد و 30 میلیارد دلار از این سرمایه باید ظرف یک دهه آینده صرف شود تا این کشور بتواند روزانه 5 میلیون بشکه نفت تولید کند. بنابراین نمی توان تا 5 سال آینده تغییر معناداری را در توان صادراتی این کشور مشاهده کرد.
در مقابل وزارت نفت ایران می گوید به سرعت تولید نفتش را به سطح پیش از تحریم ها می رساند و در فاصله ای کوتاه توان صادراتی خود را افزایش و به سطح قبل از تحریم خواهد رساند.
مقامات نفتی ایران در نظر دارند 100 میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی در صنعت نفت ایران جذب کنند تا بتوانند با سرعت به سمت تبدیل شدن به یک قدرت جهانی در بازار نفت دنیا گام بردارند اما به عقیده برخی کارشناسان تحقق این هدف به سال ها زمان نیاز و برنامه ریزی های دقیق و اصولی نیاز دارد.
