چشم انداز صنعت پتروشیمی در جهان

دستاورد صنعت / شرکت مک کنزی یکی از موسسات مشاور بین‌المللی است که گزارشات متنوعی را درخصوص صنایع مهم تولید و منتشر می‌کند. این مطلب با استفاده از گزارش دسامبر 2022 و فوریه 2023 این موسسه تهیه شده است که ضمن اشاره به تحولات صنایع پتروشیمی طی دهه اخیر، توصیه‌هایی را برای برنامه‌ریزی درباره آینده این صنعت مطرح کرده است.

تحولات بلندمدت
صنعت پتروشیمی جهان از رشد بلندمدت خوبی طی سال‌های اخیر برخوردار بوده است. متوسط رشد سالانه ارز کل صنایع مزبور از سال 2010 تا 2022 حدود 8 درصد برآورد شده که استفاده از خوراک مزیت‌دار در منطقه خاورمیانه و ایالات متحده به عنوان یکی از عوامل اصلی این رشد اعلام شده است. اگرچه این صنعت از حاشیه‌های سود بالای ناشی از تقاضای قوی شرکت‌های بسته‌بندی و تولیدکننده کالاهای مصرفی و اختلالات عرضه ناشی از همه‌گیری کووید19 منتفع شده است ولی با این حال، در سالهای آینده، افزایش قابل توجه ظرفیت و کاهش رشد تقاضا ممکن است منجر به کاهش ارزش صنایع پتروشیمی شود.
اخیراً با کاهش حاشیه‌های سود محصولات، اولین نشانه‌های کاهش رشد در صنایع پتروشیمی مشاهد شده است و برای مقابله با چالش بازارهای نامطمئن و همراه با نوسان، شرکت‌های پتروشیمی باید عملکرد خود را دوچندان کنند. شرکت‌های این صنعت می‌توانند با دستیابی به برتری در همه حوزه‌ها از جمله عملیات تولید، تعمیر و نگهداری، زنجیره تامین، تدارکات و مدیریت استعدادها، پتانسیل کامل خود را آشکار کنند. چیزی به غیر از تحولی گسترده نمی‌تواند شرکت‌ها را قادر سازد تا از رقبای خود پیشی بگیرند و ارزش‌های جدیدی را خلق کنند.

وضعیت یک دهه گذشته
سه عامل مهم و موثر در عملکرد صنعت پتروشیمی طی دهه گذشته عبارتند از:

• رشد سودآوری به دلیل رقابت شدید در بازارها در همه مناطق؛ به عنوان نمونه نرخ بهره‌برداری از اتیلن طی سال‌های 2012 الی 2018حدود 4 درصد افزایش یافت.
• افزایش ظرفیت تولید اتیلن استمرار یافت و تا 30 میلیون تن در سال به ویژه در مناطق خاورمیانه و شمال امریکا رشد کرد.
• بیش از 40 درصد از افزایش ارز صنعت پتروشیمی جهان طی سال‌های 2010 الی 2018 ناشی از افزایش تقاضا در بازارهای نوظهور بود.
• در سال 2019 صنایع پتروشیمی به دلیل افزایش ظرفیت و کندشدن سرعت افزایش تقاضا، با افت همراه شد.
• اثرات همه‌گیری در سال 2020 بر این صنایع متفاوت بود در حالی که تقاضا از ناحیه صنایع ساختمان و خودرو کاهش یافته بود ولی در مقابل تقاضای صنایع بسنه‌بندی به خصوص در بخش مواد غذایی، محصولات بهداشتی، تجهیزات پزشکی و خرید آنلاین، با رشد همراه شد
• با خروج بخش عمده اقتصادهای جهان از بحران سلامت و آشکارشدن تقاضا در سایر صنایع و مشکلات زنجیره تامین جهانی، صنایع پتروشیمی از رکورد جدید سودآوری در سال 2021 و اوایل 2022 بهره‌مند شدن.
• با کندشدن سرعت رشد اقتصادی جهان و ورود به مدار ظرفیت‌های جدید در صنعت پتروشیمی، مجددا از نیمه دوم 2022 سودآوری در این صنعت رو به کاهش گذاشت.

نوسانات سه سال منتهی به 2022
طی سه سال گذشته صنعت پتروشیمی جهان با اختلالات و نوساناتی همراه بود. در سال2020 شیوع کووید19منجر به افزایش تقاضا برای کالاهای خانگی و محصولات مصرفی شد و صنایع پتروشیمی در این سال در برابر تغییرات تقاضا، تاب‌آور و انعطاف‌پذیر بود. در سال2021‌‌، افزایش قیمت کالاها و اختلال در زنجیره تامین، منجر به عملکرد بی‌سابقه و همچنین افزایش ادغام‌ها و تعهدات پایداری، به ویژه در حوزه بازیافت در این صنعت شد.
در سال 2022‌، ارزش آفرینی پتروشیمی‌ها تحت تأثیر جنگ روسیه در اوکراین، تورم جهانی و خطر رکود قرار گرفت. در این سال چهار موضوع برجسته شد:

• – کاهش محدویت‌های زنجیره تامین
• – تضعیف تفاوت‌ها و نابرابری‌های منطقه‌ای
• – نوسانات عرضه صنایع شیمیایی مرتبط با تولید گاز
• – شتاب پایداری

اوضاع در سال 2022
بدنبال کاهش محدویت‌های زنجیره تامین، منابع تولید سود سرشار منطقه‌ای هم کاهش یافت. شرکت‌های پتروشیمی در سال 2021 و همچنین در نیمه اول سال 2022 درآمدها و سودهای بی‌سابقه‌ای کسب کردند. این امر ناشی از بهبود شدید تقاضا پس از مهار همه‌گیری کووید، محدودیت‌های زنجیره تامین ناشی از حمل و نقل کانتینری و بازارهای رقابنی ناشی از اختلالات تولید در اوایل سال 2021 بود که همگی به قیمت‌ها و حاشیه‌های سود نسبناً بالا منجر شد. در منطقه آسیا، به‌دلیل چالش‌های لجسنیکی در حمل و نقل کانتینری، ساختار قیمت بسیاری از مواد شیمیایی با غرب متفاوت و منفک شد. با این حال، در نیمه دوم سال 2022 سود صنعت پتروشیمی شروع به بازگشت به سطوح قبل از همه‌گیری کووید کرد. دلیل اصلی بازگشت به شرایط عادی و قبل این بود که با افزایش ظرفیت ناوگان و کاهش تقاضای جهانی برای کالاهای مصرفی، محدویت‌های زنجیره تامین در ابتدای فصل سوم سال 2022 نیز کاهش یافت. در نتیجه، ازدحام در سراسر زنجیره ارزش لجسنیک نیز شروع به تنزل کرد که در نهایت منجر به کاهش اختلاف قیمتی برای برخی از محصولات پتروشیمی مانند پلی‌اتیل(PE)و پلی‌پروپیلن (PP) و برگشت رفتارهای قیمتی سابق در بازار این گروه کالاها شد.

صنایع پتروشیمی امریکا و آسیا
در آمریکای شمالی، واحدهای کراکینگ بهره‌برداری از مواد اولیه مبتنی بر گاز، مانند اتان، حاشیه سود تاریخی بالایی را در سال 2021 کسب کردند. البته این حاشیه سود در سال 2022 کاهش یافت زیرا قیمت پلیمرها دوباره به قیمت‌های منطقه آسیا نزدیک شد(تفاوت قیمت حدود 700 دلار در هر تن پلی‌اتیلن سنگین و پلی‌پروپیلن بین چین و آمریکای شمالی در نیمه دوم سال 2022 کاهش یافت) و محدویت‌های تجاری نیز برطرف شد.
مازاد ظرفیت و رشد نسبتاً کم، موانع افزایش حاشیه سود در صنعت پتروشیمی منطقه آسیا هستند: تفاوت در شرایط منطقه‌ای در صنعت پتروشیمی جهان از سال 2021 الی 2022 استمرار یافت و در حالی که رسیدن سود به سطوح کمتر در مناطق آمریکای شمالی و اروپای غربی عادی شد، همچنان این مسئله برای صنعت پتروشیمی در آسیا به عنوان یک چالش باقی مانده است. افزایش قیمت نفت و گاز به همراه کاهش تقاضا در چین، منجر به کاهش حاشیه سود و افت نرخ‌های عملیاتی در منطقه آسیا شد. رشد اقتصادی نسبناً کند در آسیا همچنان بر سودآوری صنعت پتروشیمی نیز تاثیر می‌گذارد. سیاست کووید صفر در کشور چین یکی از عواملی بود که به انقباض فعالیت‌های تولیدی در چین و کاهش بیشتر از انتظار تقاضا برای محصولات پتروشیمی کمک کرد و کاهش رشد تقاضا بر قیمت محصولات مهم پتروشیمی نیاز فشار نزولی وارد کرد. در سمت عرضه نیز چندین پروژه تولید محصولات شیمیایی در مقیاس بزرگ، به طور کلی با ماهیت کراکینگ و واحدهای یکپارچه مشتقات – که طی سال‌های قبل در حال ساخت بودند – در سال 2022 اجرایی شدند و بدنبال آن برخی از فعالان صنعت پتروشیمی در آسیا نرخ‌های عملیاتی خود را نیز کاهش دادند.

صنایع پتروشیمی اروپا
عرضه گاز و برق و همچنین قیمت‌ها در منطقه اروپا به شدت تحت تاثیر تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه 2022 قرار گرفت و این جنگ تأثیر منفی بر زندگی و معیشت میلیون‌ها نفر گذاشت و موجب تشدید نگرانی از بروز رکود اقنصادی و کمبود مواد غذایی در منطقه اروپا شد. به نوبه خود، تأثیر این اتفاقات بر پتروشیمی جهان هم قابل توجه بود. صنایع تولید مواد شیمیایی مبتنی بر گاز در اروپا افزایش شدیدی در هزینه تولید تجربه کردند و رقابت‌پذیری منطقه‌ای و در نتیجه منبع‌یابی محصولات نیز ازین تحولات متاثر شد.
تشدید محدودیت‌ها در عرضه مواد شیمیایی مبتنی بر گاز در اواسط سال 2022 با عث شد تا قیمت گاز در اروپا از میانگین کمتر از 20 دلار در هر میلیون BTU (میلیون واحد حرارتی بریتانیا) به بیش از 70 دلار در هر میلیون BTU افزایش یابد که منجر به تورم قابل توجه هزینه پتروشیمی‌ها، به ویژه برای آنهایی شد که از گاز به عنوان خوراک استفاده می‌کردند. طی این مدت قیمت آمونیاک و اوره در اروپا در مقایسه با آغاز سال 2022 بین 130 تا 140 درصد افزایش یافت.
افت عرضه گاز، منجر به تعطیلی قابل توجه و همچنین کاهش تولید مواد شیمیایی مرتبط با گاز مانند آمونیاک و متانول شد. نرخ بازده عملیاتی آمونیاک و متانول منطقه اروپا در سال 2022 به ترتیب 35 درصد و 20 درصد کاهش یافت و دسترسی به محصولات شیمیایی حاصل از فرآوری گاز به دلیل کاهش صادرات روسیه، به ویژه آنهایی که در کودهایی مبتنی بر ازت مانند آمونیاک و اوره استفاده می‌شوند، به چالش کشید شد.

موج جدید سرمایه‌گذاری در حوزه‌های پایدار
در سال 2022 شناب فزاینده‌ای در حوزه کربن‌زدایی در صنعت پتروشیمی اتفاق افتاد، به طوری که بیش از 90 درصد از 25 شرکت شیمیایی برتر جهان، اهدافی را برای کاهش کربن یا کربن صفر اعلام کردند که این رقم نسبت به سال 2021 با افزایش 50 درصدی همراه بود.
افزایش گزینه‌ها و تعهدات مرتبط با مصرف‌کنندگان: قوانین جدیدی در مورد بسته‌بندی، مانند قوانین اخیر اتحادیه اروپا در مورد مواد و زباله‌های بسته‌بندی، در حال وضع شدن هستند که اهدافی را در رابطه با مواد بسته‌بندی‌های پلاسیتکی با بازدهی بالا را در نظر گرفته‌اند. در سال 2022 پیشرفت خوبی در رابطه با بسنته‌بندی کالاهای مصرفی(CPGs-goods packaged Consumer) حاصل شد ولی برای پرکردن شکاف بین شرایط فعلی با اهداف پیش‌بینی شده برای سال 2025 به تغییرات قابل توجهی نیاز است. در خصوص بسته‌بندی‌های مزبور میانگین محتوای بازیافتی در بسته‌بندی‌ها در جهان از 7 درصد در سال 2020 به 9 درصد در سال 2021 افزایش یافت و طبق تعهد ایجاد شده توسط بنیاد الن مک آرتورFoundation MacArthur Ellen قرار است محتوای بازیافتی تا سال 2025 به 25 درصد برسد.
تاکید بر پیشرفت‌های تجاری: چندین شرکت فعال در زمینه پلی‌الفین در حال سرمایه‌گذاری با مقیاس بالا در حوزه بازیافت خوراک از طریق پیرولیز هستند. علاوه بر این، اقداماتی نیز در زمینه بازیافت پیشرفته مونومر پلی‌اتیلن ترفنالالت(PET) و همچنین سرمایه‌گذاری رو به رشد در بازیافت فیبر PET در حال انجام است.
همکاری در سراسر زنجیره ارزش: روابط جدیدی میان حمل‌کنندگان زباله، بازیافت‌کنندگان و تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی برای بازیافت مکانیکی و پیشرفته شکل گرفته است. همچنین فعالان صنعت پتروشیمی دریافته‌اند که همکاری در کل زنجیره ارزش این صنعت می‌تواند به توسعه مواد اولیه موجود، به ویژه برای پلاستیک‌های بازیافتی سخت مانند فیلم ها کمک کند.

دهه آینده
متوسط رشد سالانه 3 درصدی صنایع پتروشیمی طی دهه آینده پیش‌بینی شده است:
عرضه

• افزایش قابل توجه ظرفیت تولید صنایع پتروشیمی؛
  افزوده شدن 42 میلیون تن در سال به ظرفیت تولید اتیلن در جهان طی سال‌های 2022 الی 2026 با سهم 19 میلیون تنی چین و 5 میلیون تنی امریکای شمالی.

تقاضا

• استمرار رشد بازارهای نهایی مصرف‌کننده اقلام پتروشیمی مانند بسته‌بندی و ساختمان
• توسعه اقتصا ی چین، هند و آسیای جنوب شرقی
• بازیافت پلاستیک‌ها و افزایش فعالیت واحدهای کراکینگ و پلیمریزاسیون

نگاه به آینده
درر سال 2023 شرکت‌های موفق پتروشیمی بر سه موضوع استراتژیک تمرکز دارند:

1. 1. مدیریت هزینه‌ها و نوسانات بالا
   سال 2023 نیز احتمالا به اندازه دو سال قبل بی‌ثبات خواهد بود. فعالان صنعت پتروشیمی در مواجهه با مشکلات در محیط اقتصاد کلان و عدم قطعیت‌های گسترده ژئوپلیتیکی، نه تنها نیاز به تشدید انضباط در حوزه سرمایه‌گذاری دارند، بلکه انجام اقدامات مهمی برای بهبود انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری را نیز در نظر بگیرند. در این زمینه، شرکت‌های شیمیایی می‌توانند از اقداماتی که بازیگران برتر در واکنش به همه‌گیری کووید19انجام دادند، از جمله ساده‌سازی سبد محصولات خود، توسعه محصولات تخصصی باحاشیه سود یا رشد بالاتر و منطقی‌سازی ظرفیت‌ها برای دارایی‌هایی که عملکر ضعیفی دارند، بیاموزند. علاوه بر این، بهره‌برداری از مراکز عمده تقاضا در بازارهای نوظهوری مانند هند و اندونزی نیز می‌تواند یکی از گزینه‌ها باشد. با این اوصاف، یکی از در‌های مهم چند سال گذشته این است که نیل به رشد صادرات محور صرفا با دسترسی به خوراک مزیت‌دار امکان‌پذیر نیست بلکه مستلزم اطمینان‌یابی از زنجیره تامین مطمئن برخوردار از منابع منعطف است.
3. 2. استمرار کربن زدایی و جریان چرخشی
   طی دو سال گذشته، پیشرفت‌های پایدار و قابل سنجشی در سراسر صنعت پتروشیمی پیرامون ایفای تعهدات و اقدامات پایدار اتفاق افتاده است. با این حال، بازار به سرعت با طیف گسترده‌ای از راه حل‌های بالقوه پایداری مانند تولید چرخشی، تسخیر کربن، تولید مواد شیمیایی بیوزیست و انرژی تجدیدپذیر که هر کدام حالت‌ها و مراحل مختلفی از بلوغ فناوری، میزان دسترسی به منابع، شدت سرمایه، الزامات زنجیره تامین و اثرات‌زیست محیطی را شامل می‌شوند، در حال تحول است. بنابراین، برای فعالان این صنعت مهم است که مجموعه‌ای معتبر از راه‌حل‌های انتخابی ایجاد کنند که به بهترین وجه با ردپای کسب و کار آنها مطابق و با مسیر پایدار بلندمدت نیز سازگار باشد.
5. 3. جستجوی فرصت‌های ادغام و تملیک (A&M)
   با کاهش اخیر حاشیه سود صنایع پتروشیمی، ممکن است فرصت‌هایی برای خرید وجود داشته باشد. استراتژی‌هایی مانند دیجیتال‌سازی عمومی و تعالی عملیاتی، همراه با عملیات خوب، می‌توانند به ایجاد هم‌افزایی کمک کنند. علاوه بر این، هم‌پوشانی بازار نهایی و زنجیره تامین و همچنین صرفه‌جویی در مقیاس می‌تواند منطق استراتژیک، گزینه‌های ایجاد ارزش و بهبود انعطاف‌پذیری را برای سازمان‌های ادغامی در دراز مدت بدنبال داشته باشد.