برنامه‌نویسی در ایران به سال‌های پیش از انقلاب برمی‌گردد. از آن زمان تا به امروز ۱۳برنامه توسعه توسعه تدوین شده است. سیزدهمین برنامه توسعه‌ای ایران در حال حاضر برای بررسی به مجلس رسیده است. از این ۱۳ برنامه شش برنامه برای سال‌های پیش از انقلاب و ۷ برنامه نیز برای سال‌ها پس از انقلاب است که البته هیچ‌یک از این برنامه‌ها در هشتاد سالی که گذشت، نتوانستند به اهدافی که برای خود تبیین کرده بودند، دست یابند.
برنامه‌های توسعه پیش از انقلاب
آغاز برنامه‌نویسی در کشور به سال ۱۳۲۷ بازمی‌گردد. در سال ۱۳۲۷ ایران نیز مانند بسیاری از دیگر کشورها، نگاشتن برنامه توسعه را آغاز کرد؛ در این بین سازمان برنامه و بودجه کشور در سال ۱۳۳۷ تاسیس شد؛ یعنی برنامه‌نویسی در ایران حتی ۱۰سال پیش از تاسیس سازمان برنامه و بودجه آغاز شده است. با این تفاوت که بسیاری از کشورها با این برنامه‌ها، به پیشرفت‌های بزرگ دست یافتند؛ اما در ایران به دلایل مختلفی این امر تاکنون محقق نشده و هنوز هم با گذشت قریب به ۸۰ سال دولت‌ها در نگاشتن برنامه‌های توسعه، شرایط حاکم بر کشور را در نظر نمی‌گیرند و به قول برخی از اقتصاددانان، ما به جای برنامه‌نویسی، شاهد نگاشتن رویاهای دولتمردان وقت هستیم. رؤیاهایی که هیچ‌گاه نیز قرار نیست جامه عمل بر خود بپوشند.
برنامه‌های اول و دوم به صورت دو برنامه هفت‌ساله از سال‌های ۱۳۲۷ تا سال ۱۳۴۱ اجرایی شدند. برنامه هفت‌ساله اول، برنامه‌ای بود که با کمک کارشناسان شرکت آمریکایی موریسن نودسن و با حمایت بانک جهانی در کشور اجرایی شد؛ اما باتوجه به مشکلات ساختاری کشور، سال ۱۳۳۴ شاهد توقف این برنامه برای انجام برخی از اصلاحات در آن بودیم. برنامه دوم نیز مشکلات فراوانی داشت؛ با این تفاوت که در این دوره شاهد پیشرفت‌های مهمی در کشور در زمینه‌های حمل و نقل، سدسازی، صنعتی و… بودیم. این برنامه البته نتیجه مهمی نیز با خود به دنبال داشت و در سال ۱۳۳۷ سازمان برنامه و بودجه تصویب شد. سازمانی که در تدوین برنامه سوم توسعه نقش مهمی ایفا کرد. کارشناسان معتقدند این دو برنامه جامعیت لازم را نداشتند اما برنامه‌های بعدی پخته‌تر شده بودند و با جامعیت کافی اهداف مهمی را دنبال می‌کردند.
برنامه سوم در قبل از انقلاب، یک برنامه پنج‌ساله بود و تا سال ۱۳۴۶ اجرایی شد. این برنامه یکی از موفق‌ترین برنامه‌های توسعه‌ای کشور بود و حتی در برخی موارد توانست از اهداف خود پیشی بگیرد
برنامه سوم، یک برنامه پنج‌ساله بود و تا سال ۱۳۴۶ اجرایی شد. این برنامه یکی از موفق‌ترین برنامه‌های توسعه‌ای کشور بود و حتی در برخی موارد توانست از اهداف خود پیشی بگیرد و توسعه خوبی را برای بخش‌های مختلف کشور به دنبال داشت. برنامه چهارم نیز مانند برنامه سوم، پنج‌ساله بود و تا سال ۱۳۵۱ ادامه داشت. کارشناسان این برنامه را نیز یکی از برنامه‌های موفق قلمداد می‌کنند و معتقدند اگر پیشرفت‌های برنامه چهارم توسعه ادامه می‌یافت، می‌شد آینده روشنی را برای کشور تصور کرد. اما این اتفاق نیفتاد و باتوجه به نوسانات قیمت نفت و… شاهد ناکامی‌های زیادی در برنامه پنجم بودیم.
برنامه پنجم تا سال ۵۶ ادامه داشت و قرار بر این شده بود که در برنامه ششم کاستی‌های آن رفع شود؛ اما باتوجه به پیروز شدن انقلاب اسلامی عملاً هیچ‌گاه این اتفاق نیفتاد و حتی حدود ۱۲سال هیچ برنامه توسعه‌ای پس از انقلاب در کشور اجرایی نشد.
برنامه‌های توسعه‌ای پس از انقلاب
پیروزی انقلاب برای ۱۲سال، برنامه‌های توسعه‌ای را متوقف کرد. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، شاهد تغییرات اساسی در ساختار اقتصادی کشور بودیم و جنگ نیز مسئله مهمی بود که باید بدان توجه می‌شد و در واقع تنها اولویتی که در آن زمان وجود داشت، مسئله جنگ بود. پیش از جنگ، یک برنامه پنج‌ساله برای سال‌های ۵۷ تا ۶۱ به عنوان برنامه ششم تهیه شده بود به دلایل مختلف اجرایی نشد و بعد از آن هم باتوجه به آغاز جنگ در کشور، برنامه‌ای در دستور کار قرار نگرفت.
البته در سال‌های جنگ یک برنامه توسعه‌ای برای سال‌های ۶۲ تا ۶۶ نگاشته شد اما باتوجه به اینکه مجلس هیچ‌گاه این برنامه را تصویب نکرد، برنامه نخست تا پایان جنگ اجرایی نشد و همزمان با پایان جنگ در سال ۶۸، شاهد اجرا و تصویب نخستین برنامه توسه در کشور بودیم.
هدف برنامه نخست آن بود که دولت برای کاهش خسارات جنگ وارد عمل شود و بتواند با استفاده از حداکثر ظرفیت‌های موجود در کشور، رشد و توسعه را به ارمغان آورد. این برنامه هرچند در زمینه‌هایی چون کاهش بیکاری و… موفق بود، اما به طور کل نتوانست موفق عمل کند و نه تنها نقش دولت در اقتصاد کاهش نیافت که تورم‌های بالا را نیز در آن برهه شاهد بودیم.
برنامه دوم نیز از سال ۷۴ تا ۷۸ اجرایی شد. این برنامه با اینکه اهدافی چون ایجاد رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی و… را دنبال می‌کرد، اما در نهایت نتوانست به اهداف خود دست یابد.
برنامه سوم از سال ۷۹ آغاز شد و بسیاری عقیده دارند از سایر برنامه‌های توسعه‌ای پس از انقلاب موفق‌تر عمل کرده است. این برنامه توانست رشد اقتصادی ۶درصدی را به دنبال بیاورد و در زمینه کاهش تورم نیز حتی بهتر از آنچه در اهدافش پیش‌بینی بود، عمل کرد.
برنامه چهارم نیز در سال‌های دولت احمدی‌نژاد در کشور اجرایی شد؛ این برنامه دقیقاً همراه با منحل شدن سازمان برنامه و بودحه در کشور شد که در نهایت نیز به هیچ‌یک از اهدافش در زمینه کاهش بیکاری، دستیابی به تورم پایین، رشد اقتصادی و… نرسید. برنامه پنجم نیز در دوره دوم دولت او اجرایی شد که اهداف آن هم آن‌طور که باید و شاید محقق نشد.
برنامه ششم نیز اهدافی چون رشد اقتصادی ۸درصدی و… را دنبال می‌کرد که در نهایت نه رشد اقتصادی هشت درصدی داشتیم نه کاهش تورم و نه هیچ‌یک از دیگر اهدافی که در آن دیده شده بود.
لایحه برنامه هفتم توسعه برای سال‌های ۱۴۰۲ تا ۱۴۰۶ تدوین شده که دارای ۲۲ فصل و ۷ بخش است که بخش‌های اقتصادی، زیربنایی، فرهنگی و اجتماعی، علمی، فناوری و آموزشی، سیاست خارجی، دفاعی و امنیتی و اداری، حقوقی و قضایی است. این برنامه البته قرار بود تا شهریور ۱۴۰۰ تصویب شود، اما این اتفاق محقق نشد و با تاخیری حدوداً دو ساله هشتم خرداد ماه امسال، لایحه برنامه هفتم در دولت تصویب شد.
بسیاری از کارشناسان اقتصادی این برنامه را دقیقاً مانند برنامه ششم می‌دانند و معتقدند این برنامه با شرایط روز اقتصاد کشور فاصله زیادی دارد و احتملا مانند دیگر برنامه‌های توسعه، به اهدافش دست نخواهد یافت. حال باید دید در نهایت سرنوشت این برنامه نیز به برنامه‌های پیشین دچار خواهد شد و یا دولت بالاخره دست از رویاپردازی برخواهد داشت و باتوجه به شرایط روز، دست به اصلاحات اساسی خواهد زد.
