تنها شانس کشورهای دارای ذخایر گازی دور از بازارهای مصرف، سرمایه‌گذاری بر روی تولید LNG است. در سال‌های اخیر تجارت جهانی ال ان جی رشد خیره‌کننده‌ای داشته و توسعه آن حتی فراتر از رشد بازار گاز بوده است. کشورهای دارای ذخایر گاز که دور از بازارهای مصرف هستند، هیچ شانسی برای حضور در بازار به جز با تولید ال ان جی ندارند.
براین اساس، بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران در کنفرانس امنیت انرژی برلین ٢٠١٥ با عنوان «امنیت انرژی در میان شک و تردیدها (بحران‌ها و قیمت‌ها) با بیان این که قیمت گاز در اروپا سبب می‌شود که پروژه‌های زیرساختی مانند خط لوله به صرفه نباشد، اعلام کرد که انتقال گاز طبیعی مایع شده (ال ان جی) به اروپا گزینه مورد ترجیح ایران است. وی افزود: ایجاد خط لوله را نیز منتفی نمی‌دانم، اما مشکلات زیادی در این باره وجود دارد و این گزینه اصلی ما نیست.
در حال حاضر گاز در سه بازار آمریکا، اروپا و آسیا و با اختلاف قیمتی بالا خرید و فروش می‌شود. در آمریکای شمالی به دلیل مقررات‌زدایی و وجود بازار رقابتی و حجم گسترده گاز طبیعی به عنوان رقیب شیل گس و با قیمت‌های بسیار پایین روبرو هستیم. اما در قاره آسیا تجارت گسترده گاز براساس قیمت نفت و با قراردادهای بلند مدت، قیمت‌های بالایی را در بر می‌گیرد. بازار اروپا نیز قیمت‌های میانه را به خود اختصاص داده است.
برابر گزارش سال ٢٠١٤ بی پی، ایران در سال ٢٠١٣ همچنان با ٣٣,٨ تریلیون مترمکعب ذخایر اثبات شده گاز طبیعی (١٨.٢ درصد از مجموع ذخایرگاز طبیعی جهان) رتبه نخست را به خود اختصاص داده و روسیه با ٣١.٣ تریلیون مترمکعب و قطر با ٢٧.٤ تریلیون مترمکعب در رده‌های دوم و سوم قرار دارند.
در سال ٢٠١٣ حجم مبادلات تجاری گاز طبیعی جهان با افزایش ١٥,١ میلیارد مترمکعبی به ١٠٣٥.٩ میلیارد مترمکعب در سال رسید که از این مقدار ٣٢٥.٣ میلیارد متر مکعب مربوط به صادرات LNG و ٧١٠.٦ میلیارد متر مکعب مربوط به صادرات گاز طبیعی به وسیله خطوط لوله است.
در این میان روسیه و نروژ به ترتیب با ٢١١,٣ و ١٠٢.٤ میلیارد مترمکعب صادرات گاز طبیعی در سال به وسیله خط لوله رتبه‌های یکم و دوم را در جهان در اختیار دارند. در بخش صادرات LNG نیز قطر با ١٠٥,٦ میلیارد مترمکعب در سال در رتبه نخست است و اندونزی با ٢٢.٤ میلیارد متر مکعب در رتبه بعدی قرار دارد.
در سال ٢٠١٣، بالغ بر ٦٨,٦ درصد از کل صادرات گاز طبیعی جهان از طریق خطوط لوله و ٣١.٤ درصد آن به صورت LNG انجام شده است. در این سال، منطقه خاورمیانه به تنهایی ٤١,٢ درصد از صادرات LNG جهان را به خود اختصاص داده است که با توجه به سهم ٣٨.٨ درصدی آن در سال ٢٠١٢ شاهد افزایش ٢.٤ واحد درصدی در این بخش هستیم.
قطر به عنوان شریک ایران در میدان عظیم گازی پارس جنوبی، در سال ٢٠١٣ همچنان موقعیت خود را به عنوان بزرگترین عرضه‌کننده LNG جهان حفظ کرده و به تنهایی ٣٢,٥ درصد از کل صادرات LNG جهان را در اختیار دارد (سهم قطر از صادرات LNG جهان در سال ٢٠١٢ بالغ بر ٣١ درصد گزارش شده است).
در بخش صادرات گاز طبیعی به وسیله خطوط لوله نیز، منطقه خاورمیانه دارای سهم بسیار اندک ٤,١ درصدی است. این در حالی است که باوجود ذخایر عظیم پارس جنوبی که میان ایران و قطر مشترک است، روسیه و نروژ به ترتیب با سهم ٢٩.٧ درصدی و ١٤.٤ درصدی از صادارت گاز طبیعی جهان به وسیله خط لوله، گوی سبقت را از دیگر رقیبان ربوده‌اند و در رتبه‌های یکم و دوم قرار دارند. حضور نیافتن ایران در بازار LNG جهان (سهم صفر) و نیز سهم ناچیز آن در صادرات گاز طبیعی (حدود ١٥ میلیارد مترمکعب در سال) به وسیله خطوط لوله در حالی است که هم اکنون بازار گاز جهان، چه در بخش LNG و چه در بخش خطوط لوله با رشد زیادی روبروست.
پیش‌بینی کمبود ال ان جی در بازار جهانی
شرکت سرمایه‌گذاری مشترک توسعه طرح یامال ال ان جی روسیه پیش‌بینی می‌کند که بازار جهانی LNG تا سال ٢٠١٨ میلادی به سمت کمبود و رکود پیش رود؛ موضوعی که به روسیه کمک می‌کند تا سهم خود را در این بخش توسعه دهد.
این شرکت اعلام کرده است: انتظار می‌رود که واردات ال ان جی اروپا از ٣٨ میلیون تن در سال ٢٠١٣ میلادی به ١٠٧ میلیون تن در سال ٢٠٢٥ میلادی افزایش یابد و تا سال ٢٠٢٠ نیز کمبود جهانی ال ان جی به ٥٠ میلیون تن برسد.
در عین حال، تحلیلگران موسسه الاینتس برنت استین نیز اعلام کرده‌اند که تقاضای جهانی ال ان جی افزایش می‌یابد و این موضوع سبب افزایش قیمت آن می‌شود زیرا اجرای پروژه‌های ال ان جی که هنوز تصمیم نهایی سرمایه‌گذاری درباره آنها گرفته نشده است، لغو شده‌اند و یا به دلایل مختلف دیگر مانند محدودیت‌های مالی به تاخیر افتاده‌اند. آنها می‌گویند این موضوع می‌تواند بازار جهانی ال ان جی را تا اوایل دهه آینده از مازاد عرضه کنونی به سوی کمبود ال ان جی بکشاند، مگر این که ٩٠ میلیون تن در سال ظرفیت جدید صادرات ال ان جی تا سال ٢٠٢٠ احداث شود.
پروژه‌های ال ان جی ایران
در این زمینه، ایده ساخت تأسیسات ال ان جی در ایران با استفاده از گاز طبیعی فازهای پارس جنوبی به اوایل دهه ٨٠ شمسی بازمی‌گردد.
در مطالعات کلی شرکت ملی نفت ایران برای حضور ایران در بازار ال ان جی جهان، شش طرح پرشین ال ان جی با ظرفیت ١٦,٢ میلیون تن در سال، پارس ال ان جی با ظرفیت ١٠ میلیون تن در سال، ایران ال ان جی با ظرفیت ١٠.٨ میلیون تن در سال و همچنین پروژه‌های ال ان جی پارس شمالی با ظرفیت ٢٠ میلیون تن در سال، گلشن ال ان جی با ظرفیت تولید ١٠ میلیون تن در سال و دو پروژه با مقیاس کوچک و حجم تولید کلی سه میلیون تن در سال، طرح‌هایی بودند که برای دستیابی به هدف تولید سالانه ٧٠ میلیون تن ال ان جی در سال ٢٠١٥ میلادی تعریف شده بودند.
این برنامه اگر طبق زمان‌بندی اجرا می‌شد هم‌اکنون ایران را به جایگاه بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی مایع‌شده جهان می‌رساند اما با روی کار آمدن دولت نهم و تنشی که در روابط بین‌الملل بر سر پرونده هسته‌ای به راه افتاد، ساخت این طرح‌ها با توجه به وابستگی کامل آن به تکنولوژی و سرمایه‌گذاری خارجی، از اولویت شرکت ملی نفت ایران خارج و از این میان تنها کلنگ ساخت پروژه ایران ال ان جی در تابستان سال ١٣٨٦ توسط غلامحسین نوذری، وزیر وقت نفت به زمین زده شد.
همزمان با برگزاری بیستمین نمایشگاه صنعت نفت در اردیبهشت ماه ١٣٩٤، مدیرعامل شرکت ملی صادرات گاز از تحقق پیشرفت ٣٥ درصدی پروژه ایران ال ان جی در سال ١٣٩٣ خبر داده است.
کندی حرکت ایران در تعامل با جهان خارج و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های حیاتی کشور در حالی است که در حال حاضر ظرفیت تولید LNG قطر به عنوان مهمترین شریک گازی ایران در پارس جنوبی به بیش از سالانه ۷۷ میلیون تن افزایش یافته و در فروردین ماه امسال قطر به عنوان بزرگترین صادرکننده انرژی جهان موفق به صدور پنج هزارمین کشتی حامل LNG صادراتی خود به بازارهای جهانی شده است.
علاوه بر این، روسیه نیز با بهره گرفتن از موقعیت استراتژیک خود و با توجه به بی‌رقیب بودن در بازار اروپا همچنان در صادرات گاز طبیعی به وسیله خط لوله یکه تازی می‌کند.
آنچه مسلم است تحریم‌های طولانی علیه صنعت نفت ایران و ناتوانی در مدیریت صنعتی و تعلل در اجرای دقیق و مارک شده برنامه‌های توسعه، پروژه‌های توسعه‌ای ایران را به تعویق انداخته یا متوقف کرده است. چالشی بزرگ که اگر برای ایرانی‌ها نان نداشته ولی گویا برای همسایه‌های جنوبی و شمالی ایران هم نان داشته و هم آب. وگرنه در حال حاضر ایران هم بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی به اروپا و شرق دور به وسیله خطوط لوله بود و هم بزرگترین تولیدکننده LNG در جهان!.
به هر حال با روی کار آمدن دولت حسن روحانی و بازگشت آرامش پس از هشت سال (چه در حوزه روابط بین‌الملل و چه در حوزه اقتصاد داخلی) امید آن می‌رود که با امضای توافق جامع با گروه ١+٥ در ٣٠ ژوئن ٢٠١٥ امکان بهره برداری هر چه سریعتر از پتانسیل‌های سرزمینی و انرژی ایران فراهم شود.
با بازگشت شرکت‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاران خارجی، ایران به سرعت می‌تواند جایگاه واقعی خود را در مبادلات بین المللی بازیافته و به عنوان وزنه‌ای موثر در بازار جهانی گاز طبیعی و LNG وارد عمل شود.
تجارت گاز در سال های 2012 و 2013
| واردات خط لوله | واردات LNG | صادرات خط لوله | صادرات LNG | واردات خط لوله | واردات LNG | صادرات خط لوله | صادرات خط لوله | |
| آفریقا
کانادا مکزیک |
83.8
27.5 17.6 |
4.9
1.8 4.8 |
45.1
83.8
|
0.9
– – |
78.9
25.8 18.6 |
27
1.1 7.8 |
44.4
78.9
|
0.1
– – |
| ترینداد و توباگو
دیگر کشورهای آمریکای مرکزی |
–
15.8 |
–
15.2 |
–
15.8 |
18.9
5.5 |
–
18.6 |
–
19.6 |
–
18.6 |
19.8
5.7 |
| فرانسه
آلمان ایتالیا هلند نروژ اسپانیا ترکیه انگلیس دیگر کشورهای اروپایی |
32.3
83.5 55.4 20.9 – 13.3 37.4 37.7 101.9 |
10.3
– 7.1 0.8 – 20.4 7.7 13.7 8.2 |
1.2
12.5 0.1 48.6 107.6 0.7 0.6 120 105 |
0.2
– – – 4.8 1.2 – – 1.6 |
30.5
95.8 51.6 21.5
15.3 38.2 41.9 102.2 |
8.7
– 5.5 0.8 – 14.9 6.1 9.3 6.1 |
1.1
15.1 0.2 53.2 102.4 0.9 0.6 6.9 11.9 |
0.6
– – 0.2 3.8 2.6 – – 1.6 |
| واردات خط لوله | واردات LNG | صادرات خط لوله | صادرات LNG | واردات خط لوله | واردات LNG | صادرات خط لوله | صادرات خط لوله | |
| آفریقا
کانادا مکزیک |
83.8
27.5 17.6 |
4.9
1.8 4.8 |
45.1
83.8
|
0.9
– – |
78.9
25.8 18.6 |
27
1.1 7.8 |
44.4
78.9
|
0.1
– – |
| ترینداد و توباگو
دیگر کشورهای آمریکای مرکزی |
–
15.8 |
–
15.2 |
–
15.8 |
18.9
5.5 |
–
18.6 |
–
19.6 |
–
18.6 |
19.8
5.7 |
| فرانسه
آلمان ایتالیا هلند نروژ اسپانیا ترکیه انگلیس دیگر کشورهای اروپایی |
32.3
83.5 55.4 20.9 – 13.3 37.4 37.7 101.9 |
10.3
– 7.1 0.8 – 20.4 7.7 13.7 8.2 |
1.2
12.5 0.1 48.6 107.6 0.7 0.6 120 105 |
0.2
– – – 4.8 1.2 – – 1.6 |
30.5
95.8 51.6 21.5
15.3 38.2 41.9 102.2 |
8.7
– 5.5 0.8 – 14.9 6.1 9.3 6.1 |
1.1
15.1 0.2 53.2 102.4 0.9 0.6 6.9 11.9 |
0.6
– – 0.2 3.8 2.6 – – 1.6 |
