وزیر نیرو با تاکید بر اینکه نظام فعلی تعرفه به نحوی مشوق بدمصرفی است، گفت: نظام فعلی تعرفه‌گذاری آب به ویژه در بزرگترین مصرف کننده آن یعنی بخش کشاورزی به هیچ عنوان با توسعه پایدار مبتنی بر شناسایی ارزش ذاتی آب سازگار نیست.
رضا اردکانیان در نشست تخصصی پیرامون کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی با تاکید بر اینکه وزارت نیرو در عرصه منابع زیست محیطی و به ویژه آب و انرژی پنج هدف اساسی را دنبال میکند، عنوان کرد: این مجموعه در تلاش برای پایدارسازی منابع آب و انرژی است به تا نیاز نسل امروز و نسل‌های آتی را برآورده کند، کیفیت زندگی هموطنان را با قید پایداری ارتقا داده و تقاضاهای فزاینده ناشی از ضرورت توسعه را برآورده کند.
وزیر نیرو افزود: این وزارتخانه می‌کوشد تخریب‌های گذشته به واسطه اندیشه‌ها، گفتارها و کردارهای نامناسب را جبران و به احیای ظرفیت زیست پذیری کشور بپردازد. همچنین بهره‌برداری از منابع زیست محیطی را با ارزش‌های اساسی انسانی نظیر عدالت، رعایت اصول اخلاقی، نفی خشونت و فساد پیوند زده و استفاده از منابع آب و انرژی معطوف به تحقق چنین ارزش‌های باشد.
اردکانیان با تاکید بر اینکه تحقق محورهای یاد شده با نظام به هم پیوسته اندیشه، گفتار و کردار حاکم بر نظام مدیریت منابع آب و انرژی ایران مرتبط است، ادامه داد: بایستی نظام اندیشه‌ای و نظری منسجمی بر رویکرد ما به مدیریت منابع آب و انرژی حاکم باشد.
وی آب و انرژی را کاملا به هم پیوسته دانست و افزود: هر گونه پایدار سازی در این دو منبع به هم وابسته است و این دو منبع به ویژه آب نیازمند رویکرد میان بخشی است. ما باید مسئله آب را به شکلی واحد ببینیم و از تکه تکه کردن و سپردن هر تکه به یک دستگاه و بخش و تشدید تقابل میان دستگاه‌ها در ماموریت‌ها اجتناب کنیم. البته این مهم به معنای ادغام دستگاه‌های اجرایی نیست بلکه رویکرد به هم پیوسته‌ای را برای این مسئله ایجاد میکند.
وزیر نیرو با تاکید بر اینکه مدیریت توامان عرضه، مصرف و تقاضای آب و انرژی محور اندیشه، گفتار و کردار ماست، اضافه کرد: اینگونه نیست که پس از چندین دهه عادت کردن ما به رویکردهای قبلی که اقتضای شرایط دوره‌های قبلی بوده است با تغییر یک وزیر و چند مدیر این رویکردها به کلی عوض شود و مسیرهای جدیدی در پیش گرفته شود.
اردکانیان خاطرنشان کرد: گرایش به سمت اهداف پنچگانه یاد شده به تولید اندیشه و گفتار و برنامه‌ریزی برای کردارها و اقدامات ضروری نیاز دارد تا رویکرد جدید و اهداف متناسب با آن را به پیش ببرند.
وی هر اندیشه و گفتمانی را دارای مفاهیم محوری برشمرد و افزود: مفهوم سازگاری با کم آبی یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم دوران جدید در مدیریت منابع آب و انرژی است. به دلیل ارتباطی که این دو منبع در زیر چتر منابع زیست محیطی با یکدیگر دارند طبیعتا هر گونه تربیت صحیحی در مصرف و مدیریت یک منبع بر دیگری نیز تاثیر مستقیم دارد.
سازگاری با کم آبی به این معنا است که بپذیریم کم آبی همزاد تمدن ایران است که باید از این پس توهم فراوانی آب را کنار بگذاریم
وزیر نیرو بیان کرد: سازگاری با کم آبی اگر چه در قالب یک کارگروه ملی در هیئت وزیران تشکیل شده و سازوکار بین سازمانی برای هماهنگ کردن دستگاه‌های مرتبط با آب و منابع زیست محیط است اما اندیشه‌ها و اقدامات متعدد و متفاوت از آنچه که در گذشته نسبت به آنها اهتمام داشته‌ایم باید سرلوحه کار ما قرار بگیرد که این امر جوهره سازگاری با کم آبی است.
توهم فراوانی آب
اردکانیان تاکید کرد: سازگاری با کم آبی به این معنا است که بپذیریم کم آبی همزاد تمدن ایران است که باید از این پس توهم فراوانی آب را کنار بگذاریم. در این بین نباید از این مهم غافل شویم که با وجود کم آبی می‌توانیم تمدنی بالنده، توسعه پایدار، تضمین کننده امنیت و کیفیت زندگی ایرانیان هم بنا کنیم همانگونه که پدران و نسل‌های گذشته این کار را انجام داده‌اند.
وی خاطرنشان کرد: تامین منابع آب و انرژی جدید را باید دنبال کنیم اما آنچه که اولویت دارد مدیریت مصرف و تقاضای منابع موجود است. ما زمانی موفق خواهیم شد که مسئله منابع زیست محیطی و مدیریت را بین سازمان‌های مختلف تقسیم نکنیم و بدون هماهنگی بین سازمانی و بدون هدف مشترک پایدارسازی منابع آب و انرژی عمل نکنیم.
وزیر نیرو یادآور شد: کارگروه ملی سازگاری با کم آبی در اسفندماه سال گذشته شروع به کار کرده است و هر چند بنده و همکاران ما در وزارت نیرو به شکل جدی برای موفقیت این کارگروه تلاش خواهیم کرد؛ اما باید بدانیم که این فرایند کند و نسبتا دراز مدت است. تحولات زیادی در ذهن‌ها و نگرش‌ها، تصمیمات اقتصادی، فناوری‌ها، الگوهای رفتاری اجتماعی و فرهنگی و عوامل موثر بر اقتصاد سیاسی لازم است تا سازگاری با کم آبی به شکل مطلوبی امکان پذیر شود.
اردکانیان خطاب به حاضران در این همایش گفت: اینگونه نشست‌ها بخشی از فرایند اجتماعی اندیشه ورزی در ارتباط با سازگاری با کم آبی است که برای گذار از اندیشه‌های مختص دوران صرفا مدیریت تامین به آنها نیاز داریم.
نیازمند تولید گفتار برای سازگاری با کم آبی هستیم
وی با تاکید بر اینکه نیازمند تولید گفتار برای سازگاری با کم آبی هستیم، عنوان کرد: نحوه گرفتارها هستند که از حد بیان فراتر رفته، به جامعه جهت میدهد و اندیشه‌ها در قالب آن گفتارها بیان میشود.
آب محدود کننده‌ترین عنصر توسعه ماست
وزیر نیرو در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به چهار اقدام کلان مرتبط با سازگاری، به ضرورت آمایش آب محور تاکید کرد و گفت: ما به شدت نیازمند در دستور کار قراردادن آمایش آب محور سرزمین هستیم. براساس شواهد موجود آب محدود کننده‌ترین عنصر توسعه ماست و با وجود اینکه ایده سازگاری با کم آبی بر تطبیق یافتن با این محدویت تاکید میکند اما این تطبیق نیازمند شناخت ملزومات آن و تدوین برنامه اقدام برای تحقق این هدف است که این مهم از طریق آمایش آب محور امکان پذیر است.
اردکانیان تصریح کرد: ما امروزه شاهدیم مردم و به ویژه فعالان محیط زیست از جانمایی صنایع آب بر در مناطق خشک و نیمه خشک شکایت دارند و کشت محصولات پر آب در مناطق فاقد ظرفیت اکولوژیک برای کشت این محصولات سبب خسارت‌های بسیاری شده است.
وی اظهار کرد: پایداری استقرار جمعیت در برخی از عرصه‌های سرزمینی که فاقد ظرفیت آبی کافی بوده نیز تهدید آمیز شده است بنابراین سامان دادن این مسائل و گذار به شرایط پایدارتر نیازمند آمایش آب محور است.
وزیر نیرو یادآور شد: تا چند دهه قبل برنامه‌های توسعه بر محور توسعه اقتصادی تهیه و تدوین شده است. البته برابر دانستن توسعه با رشد اقتصادی به جای برانگیختن شدن ملاحظات عدالت محورانه و توجه به سازگاری با محیط زیست مسئله‌ای بسیار جدی است.
آمایش آب محور خرد توسعه است
وی آمایش آب محور را خرد توسعه دانست و گفت: در رویکرد آمایشی ارزیابی نظام مند عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و توزیع متوازن و هماهنگ جغرافیایی فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی در پهنه سرزمین و متناسب با قابلیت‌ها و منابع طبیعی و انسانی صورت می‌گیرد.
توسعه کشور به حل مسئله آب وابسته است
اردکانیان با اشاره به اینکه بخش وسیعی از کشور در اقلیم خشک و نیمه خشک قرار گرفته است، اظهار کرد: همچنین امر موجب شده است توسعه به حل مسئله آب وابسته باشد. با وجود محدود بودن منابع آب در برخی از مناطق ایران، در برخی از مناطق دیگر استفاده از منبع آب میتواند ظرفیت‌های مناسبی را فراروی برنامه ریزان قرار بدهد.
وزیر نیرو خاطرنشان کرد: نکته مهم این است که تصور نکنید محدودیت آب محدویت توسعه است بلکه محدویت منابع آب مشوق نگاه و خرد متفاوتی برای توسعه است. در این مسئله مهم این است که محدودیت به فرصت مبدل شود.
وی اضافه کرد: برخی تصور میکنند محدویت منابع آب را باید از میان برد و به فراوانی آب و منابع کافی آبی دست پیدا کرد اما پیامد زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی این رویکرد صرف میتواند به قیمت نابودی سرزمین مبدل شود.
محدودیت آب را باید به خردورزی متفاوتی برای توسعه مبدل کرد
اردکانیان خاطرنشان کرد: محدودیت آب را باید به خردورزی متفاوتی برای توسعه مبدل کرد که این خردورزی متفاوت همان سازگاری با کم آبی است.
وزیر نیرو بر لزوم اصلاحات اقتصادی و اقتصاد اجتماعی در تعرفه‌گذاری آب اشاره کرد و گفت: از درک اهمیت ارزش اقتصادی آب و انرژی است که پیوند میان این دو منبع با یکی از مهمترین ارزش‌های اجتماعی یعنی عدالت اشکار میشود.
وی با بیان اینکه نظام تعرفه‌گذاری آب باید حداقل دو هدف عمده را محقق سازد، گفت: هدف نخست آشکار شدن ارزش ذاتی آب و هدف دوم تبدیل تعرفه‌ها به ابزاری برای کمک به عدالت اجتماعی است.
نظام فعلی تعرفه مشوق بدمصرفی است
اردکانیان با تاکید بر اینکه نظام فعلی تعرفه به نحوی مشوق بدمصرفی است، تصریح کرد: نظام فعلی تعرفه‌گذاری آب به ویژه در بزرگترین مصرف کننده آن یعنی بخش کشاورزی به هیچ عنوان با توسعه پایدار مبتنی بر شناسایی ارزش ذاتی آب سازگار نیست.
وزیر نیرو افزود: پذیرش ضرورت اصلاحات در تعرفه آب مصارف کشاروزی به معنای دست کشیدن از ارائه یارانه‌ها به بخش کشاروزی نیست. عمده کشورهای دنیا برای حفظ سطح مطلوب امنیت غذایی یارانه‌های زیادی به بخش کشاورزی می‌دهند ولی منطق یارانه بخش کشاوری باید مشوق بهره‌وری، بهبود روش‌های کشت، کاهش میزان هدررفت آب و انرژی و کمک کننده پایدارسازی منابع آب، خاک و غذا باشد.
تصور نکنید محدودیت آب محدویت توسعه است بلکه محدویت منابع آب مشوق نگاه و خرد متفاوتی برای توسعه است
اردکانیان خاطرنشان کرد: نظام فعلی قیمت گذاری آب کشاورزی مشوق چنین دستاوردهای نیست و اصلاح آن نیز به معنای دست کشیدن از یارانه‌های بخش کشاورزی و عدم حمایت از این بخش نمی‌باشد.
وی تاکید کرد: نظام تعرفه گذاری آب برای با سازگاری با کم آبی در بخش شرب و بهداشت نیز باید معطوف به این واقعیت باشد که سهم این بخش از کل مصرف آب کشور که بین شش تا هشت درصد است نباید شاخصی برای میزان اهمیت نسبی آب تلقی شود.
وزیر نیرو تصریح کرد: درست است که آب شرب و بهداشت بخشی کمی از مصارف کل آب کشور را تشکیل میدهد، اما ارزش آب شرب به جهات دیگر قابل مقایسه با سهم آن از کل مصارف آب نیست.
اردکانیان خاطرنشان کرد: امروزه تنها مسئله اقتصاد آب مطرح نیست. ما حتی اگر کشور ثروتمندی باشیم و بخواهیم به ثروت‌مندان نیز یارانه مصرف آب بدهیم ولی باید به یاد داشته باشیم در اکثر حوضه‌های آبریز کشور آب بیشتری برای مصرف وجود ندارد، نمی‌توان منابع آبی جدیدی تامین کرد و باید با همین میزان آب موجود کنار آمد و تلاش کرد تا مصرف آب کاسته شود که بتوانیم تعادل اکولوژیک را برقرار سازیم.
کارکرد اصلی تعرفه گذاری صحیح اصلاح الگوی مصرف است
وی اضافه کرد: بنابراین اصلاح تعرفه‌ها اگر چه ابزاری اقتصادی و به تعادل و پایداری مالی شرکتهای بخش آب برای تداوم خدمت کمک میکند اما کارکرد اصلی تعرفه گذاری صحیح اصالح الگوی مصرف است.
وزیر نیرو ادامه داد: این مهم را باید به یاد داشت که اصلاح تعرفه‌ها به قصد اصلاح الگوی مصرف و بهبود اقتصاد آب به هیچ عنوان به معنی فشار یکسان اقتصادی به تمامی اقشار نیست. مدل‌های گوناگون اقتصاد اجتماعی به ما اجازه می‌دهند روش‌های به کار بگیریم که ضمن تاثیرگذاری بر اصلاح الگوی مصرف و بهبود شرایط اقتصادی شرکت‌ها حتی حمایت اجتماعی مناسب‌تری از گروه‌های کم درآمد و اقشار آسیب‌پذیر صورت بگیرد.
اردکانیان تصریح کرد: فقدان ارزش اقتصادی آب باعث شده بازچرخانی و استفاده از پساب‌های صنعتی در کشور آنگونه که باید گسترش نیافته است و حتی فناوری‌های متناسب برای آن رشد مناسب پیدا نکند. بنابراین اصلاح تعرفه گذاری را می‌توان به ابزاری برای ترغیب صنایع به بهبود فناوری و اصلاح کردار محیط زیستی آنها مبدل کرد.
وی بر لزوم اصلاح نظام داده‌های پایه‌ای منابع و مصارف تاکید کرد و گفت: آمایش آب محور نیازمند سامان دادن نظام تولید، جمع آوری، پردازش و انتشار داده‌های پایه‌ای منابع و مصارف است. هیچ برنامه‌ای و به ویژه برنامه آمایش آب محور نمی‌تواند بدون داشتن داده‌های کافی در عرصه منابع و مصارف محقق شود.
وزیر نیرو اضافه کرد: کارگروه ملی سازگاری با کم آبی و کمیته تخصصی مرتبط با آن اگر چه ممکن است در کوتاه مدت درگیر برخی مسائل مشکل ساز و بحرانی شود اما نباید از اقدامات بنیادین و جهت دادن نظام برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی کشور به سمت تحولات ساختاری و از جمله تحول بنیادی در نظام تولید، جمع‌آوری، پردازش و انتشار داده‌های پایه‌ای منابع و مصارف آب غفلتی صورت بگیرد.
سازگاری با کم آبی بایستی در مقیاس حوضه‌های آبریز صورت بگیرد
وی با تاکید بر اینکه سازگاری با کم آبی بایستی در مقیاس و بر مبنای حوضه‌های آبریز صورت بگیرد، عنوان کرد: سازگاری با کم آبی زمانی در عمل محقق میشود که مقیاس مناسب برای اعمال آن تعیین شده باشد.
اردکانیان ادامه داد: مناسبت‌ترین مقیاس برای طرح مفهوم سازگاری با کم آبی مربوط به حوضه آبریز است. سازگاری با کم آبی مقوله چند سطحی است. سطوح مختلف اداری از سطح ملی و تا محلی در این سازگاری دخیل هستند ولی مهم ترین سطح برای آن حوضه‌های آبریز است.
وزیر نیرو اظهار کرد: کمیته تخصصی سازگاری با کم آبی و پس از آن کارگروه ملی می‌بایست تلاش حداکثری بگیرد تا الزامات اقتصادی، برنامه‌ای، بودجه‌ای، فناورانه، حقوقی، اجتماعی، فرهنگی و مدیریت بر اساس حوضه آبریز تامین شود.
وی بیان کرد: پیش رفتن در عرصه مدیریت حوضه آبریز و هماهنگ شدن در این عرصه محلی نیازمند تولید دانش، به کار گرفتن متخصصان کافی، تحلیل نقاط تعارض سازمان‌ها و تدوین برنامه‌های دقیق متناسب با ملزومات مدیریت هماهنگ در سطح حوضه آبریز است. مهم است بدانیم به صرف تشمکیل شورای هماهنگی در حوضه آبریز مشکل حل نخواهد شد.
