صنعت گاز از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی در مقاطع مختلف فراز و نشیب‌هایی داشته، اما در مجموع برای توسعه کشور، تامین انرژی برای رفاه مردم، رونق‌بخشی به اقتصاد کشور، افزایش تولید، افزایش درآمد کشور، تولید ناخالص ملی (GNP) و حل مشکلات انرژی کشور سهمی قابل قبول را به خود اختصاص داده است، بنابراین اقدام‌های شرکت ملی گاز در بخش بنگاه‌داری مثبت بوده و سهمی ۷۰ تا ۷۵ درصدی را در سبد انرژی کسب کرده است.
هم اکنون، روزانه حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب گاز تولید و به شبکه انتقال گاز تزریق می‌شود. به گفته حمیدرضا عراقی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، در سال ۲۰۲۰ مقدار تولید، مصرف و صادرات گاز کشور به یک میلیارد مترمکعب در روز می‌رسد.
توسعه گازرسانی شهری و روستایی
تا پایان دولت دهم، ۱۴ میلیون و ۶۱ هزار خانوار شهری معادل ۹۵ درصد شهرهای کشور گازرسانی شده بودند که پیش‌بینی می‌شود این رقم تا پایان دولت دوازدهم به ۱۷ میلیون و ۷۴۴ هزار خانوار افزایش یابد.
در ابتدای دولت یازدهم آمار خانوارهای روستایی گازرسانی شده ۲ میلیون و ۲۹۶ هزار خانوار معادل ۵۵ درصد روستاهای کشور بود که در ابتدای دولت دوازدهم به ۳ میلیون و ۸۸۴ هزار خانوار رسید و پیش‌بینی می‌شود تا پایان دولت دوازدهم به ۵ میلیون و ۳۸۰ هزار خانوار برسد. بنابراین، جمعیت زیر پوشش شبکه گازرسانی کشور تا پایان دولت دوازدهم به بیش از ۲۳میلیون خانوار می‌رسد.
در بخش نیروگاهی، از ابتدای سال تا نیمه اسفند ۶۵ میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب گاز تحویل شد که نسبت به سال گذشته ۱۱,۶ درصد رشد داشته است.
رکورد انتقال گاز در کشور شکسته شد
از ابتدای سال ۹۶ تا پایان بهمن، بیش از ۱۸۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب گاز در شبکه انتقال گاز کشور منتقل شده که رقمی قابل توجه است. بالاترین میزان انتقال گاز کشور در سال ۹۶ به بهمن ماه امسال اختصاص داشت که در یک روز ۷۵۷ میلیون مترمکعب گاز منتقل شد و در همین سطح نیز باقی ماند.
افزایش ۹ هزار کیلومتری خطوط انتقال گاز در افق ۱۴۰۴
اکنون شرکت انتقال گاز با دارا بودن ۳۶ هزار کیلومتر خط لوله، ۸۱ ایستگاه تقویت فشار، ۲۹۰ توربوکمپرسور ودیگر ایستگاه‌های تقلیل فشار، توربین‌ها و تاسیسات، بیش از ۷۰ درصد از دارایی‌های فیزیکی شرکت ملی گاز را در اختیار دارد. این میزان تا افق ۱۴۰۴ به حدود ۴۵ هزار کیلومتر می‌رسد.
در سال ۹۶ به بهمن ماه در یک روز ۷۵۷ میلیون مترمکعب گاز منتقل شد
با توجه به این‌که خطوط انتقال گاز به دو بخش اصلی و فرعی شامل خطوط سراسری و انشعابات تقسیم می‌شوند، از سال گذشته تاکنون حدود ۲ هزار کیلومتر به بخش نخست یعنی خطوط شاهرگی سراسری مانند خط ششم افزوده شده است. تزریق گاز به خط ششم سراسری که امسال انجام شد، به گازرسانی و انتقال گاز در کریدور مرکز و غرب کشور کمک فراوانی می‌کند.
افزایش طول خطوط تزریق گاز شده نیازمند آن است که شبکه‌های مخابراتی شرکت انتقال گاز نیز متناسب با حجم خطوط، افزایش یابند. امسال دو طرح بزرگ مخابراتی شامل طرح سرخس – نکا – رشت برای شمال کشور و طرح دیجیتال موبایل رادیو (MDR) برای غرب کشور راه‌اندازی شدند.
صادرات گاز ایران به کشورهای منطقه جریان دارد
بر اساس چشم‌انداز شرکت ملی گاز در برنامه ششم توسعه، حجم صادرات گاز ایران به ۲۰۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد. هم‌اکنون نیز سالانه حدود ۲۰۰ میلیارد مترمکعب گاز در کشور مصرف می‌شود و تنها ۱۰ میلیارد مترمکعب به صادرات اختصاص می‌یابد که براساس اهداف برنامه ششم توسعه، این میزان باید به ۶۸ تا ۷۰ میلیارد مترمکعب افزایش یابد. با توجه به برنامه‌های تعریف شده، به طور میانگین باید روزانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب به بخش صادرات اختصاص یابد که بخش قابل توجهی از آن به کشورهای منطقه تحویل و بخشی نیز در قالب ال‌ان‌جی به اروپا صادر می‌شود.
ایران با در اختیار داشتن حجم کافی گاز برای تامین نیاز داخلی و صادرات، سال‌هاست که کشورهای همسایه گاز صادر می‌کند. ترکیه، ارمنستان، آذربایجان و نخجوان و عراق، بازارهای کنونی صادرات گاز ایران هستند.
پروژه صادرات گاز به عراق از ۳۱ خردادماه امسال با ارسال روزانه ۷میلیون مترمکعب از پایانه نفت شهر اجرایی شد و اکنون حجم صادرات گاز به بغداد به رقم روزانه ۱۴ میلیون مترمکعب رسیده است. دومین مقصد در کشور عراق، مربوط به نیروگاه بصره است. ایران تمام خطوط انتقال گاز برای صادرات به بصره را تا مرز شلمچه آماده کرده و در انتظار تکمیل خطوط انتقال گاز در خاک عراق است.
ترکیه نیز از دیگر مشتریان مهم گاز ایران است. با پایان یافتن حساب و کتاب‌های گازی و مالی میان دو کشور، اکنون جریان صادرات گاز ایران به ترکیه روال عادی را طی می‌کند. در نیمه نخست امسال از مرز بازرگان، ۵ میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب گاز به ترکیه صادر شده است. صادرات گاز به ترکیه پس از حکم دیوان بین‌المللی داوری در پی اختلافات گازی و تسویه حساب میان دو کشور اکنون بر اساس قرارداد انجام می‌شود و ایران در قبال گازی که به ترکیه صادر می‌کند پول گاز را دریافت می‌کند، در واقع در قبال صادرات گاز به ترکیه صورتحساب ارائه می‌شود و پول گاز از آنها دریافت می‌شود.
هم‌اکنون نسالانه حدود ۲۰۰ میلیارد مترمکعب گاز در کشور مصرف می‌شود و تنها ۱۰ میلیارد مترمکعب به صادرات اختصاص می‌یابد
صادرات گاز به ارمنستان نیز در قالب تهاتر گاز و برق اجرایی می‌شود؛ به این ترتیب که ایران سالانه ۳۶۵ میلیون مترمکعب گاز به ارمنستان صادر می‌کند و در قبال آن سه کیلووات ساعت برق وارد کشور می‌شود. افزایش میزان صادرات گاز ایران به ارمنستان بستگی به میزان آمادگی طرف ارمنی برای دریافت گاز و تامین بیشتر برق از سوی این کشور دارد.
از دیگر قراردادهای صادرات گاز ایران مربوط به آذربایجان و نخجوان است. ایران در گذشته یک قرارداد سوآپ بین جمهوری آذربایجان و نخجوان داشت که بر اساس آن یک مقدار گاز را با حجم کمتر از یک میلیون مترمکعب در آستارا تحویل می‌گرفت و مطابق همان حجم گاز را از طریق جلفا به نخجوان تحویل می‌داد و به ازای انتقال گاز، هزینه ترانسفر گاز از کشورهای طرف قرارداد دریافت می‌شد. اکنون نیز روزانه یک میلیون مترمکعب گاز به نخجوان صادر می‌شود که این رقم طی ۸ ماه امسال به ۲۵۰ میلیون متر مکعب رسید.
اکنون نیز تحویل گاز به نخجوان پابرجاست، اما دیگر گازی از آذربایجان دریافت نمی‌شود. همچنین روزانه ۶ میلیون مترمکعب گاز از ترکمنستان وارد شده و در محدوده خراسان مورد استفاده قرار می‌گیرد و در مقابل همین حجم گاز از خط اول سراسری به آذربایجان صادر می‌شود.
تکلیف بازارهای هدف جدید ایران برای صادرات گاز چیست؟
صادرات گاز به پاکستان و هند با عنوان خط لوله صلح، صادرات گاز به عمان و نیز به اروپا از دیگر اهداف وزارت نفت و شرکت ملی گاز به شمار می‌آید.
صادرات گاز به پاکستان و پس از آن به هند نیز تحت عنوان خط لوله صلح سال‌هاست که میان دو کشور ایران و پاکستان مطرح شده است. ایران با این هدف خط هفتم سراسری را با قطر ۵۶ اینچ از عسلویه به سوی سیستان و بلوچستان کشید. گرچه گازرسانی به مناطق جنوب و جنوب شرق کشور از این خط انجام می‌شود، اما هدف اصلی صادرات گاز به پاکستان بود. با این وجود هنوز این موضوع به مرحله اجرا در نیامده است. در سفر اخیری که محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه به پاکستان داشت، بر لزوم تکمیل خطوط لوله پاکستان و اجرایی شدن طرح و نیز پایبندی پاکستان برای اجرای قرارداد تاکید شد.
عمان نیز از دیگر کشورهایی است که قرار است گاز ایران را به صورت LNG دریافت کند. سازوکار اجرای پروژه صادرات گاز ایران به عمان در قالب قراردادهای EPCF (مهندسی، تدارکات، ساخت، تامین مالی ) یا BOT (ساخت، بهره‌برداری، انتقال) درحال بررسی و تصمیمگیری نهایی است. هدف این طرح، عرضه روزانه ۴۳ میلیون متر مکعب گاز ایران به عمان از طریق خط لوله برای مدت حداقل ۱۵ سال است که از این طریق، امکان دسترسی ایران به بازار LNG و همچنین بازار منطقه‌ای گاز و حتی بازار هند فراهم می‌شود.
این پروژه در سه بخش خشکی، دریایی و ایستگاه‌های تقویت فشار و اندازه‌گیری در ایران و همچنین تسهیلات و تجهیزات دریافت کننده گاز در عمان تعریف شده که در بخش خشکی، خط لولهای به طول حدود۲۰۰ کیلومتر و به قطر۵۶ اینچ از کیلومتر ۴۷۵ خط لوله هفتم سراسری گاز طبیعی منشعب شده و به منطقه عمومی کوه مبارک امتداد می‌یابد.
بخش دریایی که خط لوله ۳۶ اینچی به طول تقریبی ۱۹۲ کیلومتر است، از ساحل کوه مبارک در ایران آغاز شده و تا ساحل بندر صحار در کشور عمان امتداد خواهد داشت. این خط لوله از آبهای عمیق دریای عمان عبور می‌کند که حداکثر عمق آب، هزار و ۳۴۰ متر خواهد بود.
بخشی از ظرفیت خط لوله گاز به تولید LNG با استفاده از تأسیسات مایع سازی عمان اختصاص می‌یابد، باقیمانده ظرفیت را نیز می‌توان در بازار داخلی عمان یا کشورهای همسایه و حتی بازار در حال رشد هند بازاریابی کرد.
بر این اساس پروژه در ۲ فاز اجرا می‌شود که در فاز نخست گاز به عمان تحویل می‌شود و آن کشور در قبال دریافت حقالزحمه، معادل حجم گاز دریافتی را به صورت LNG و تحت قراردادTollingبه ایران تحویل خواهد داد. در فاز دوم نیز باقیمانده ظرفیت خط لوله برای صادرات گاز به عمان یا کشورهای منطقه استفاده خواهد شد.
شبکه انتقال گاز در انتظار سه میهمان جدید است
احداث، راه‌اندازی، بهره‌برداری و مقاوم‌سازی خطوط سراسری انتقال گاز، مهم‌ترین پروژه‌های داخلی شرکت ملی گاز محسوب می‌شود. خط اول سراسری انتقال گاز که از سال‌های پایانی دهه ۴۰ آغاز به کار کرده تا خط ششم که امسال تزریق گاز شده، اما هنوز به بهره‌برداری رسمی نرسیده و نیز خطوط نهم و یازدهم که در آینده تکمیل خواهند شد در کنار خط هفتم که وظیفه تامین گاز جنوب و جنوب شرق کشور را برعهده دارد، همگی نقش حیاتی خود را در زمینه انتقال گاز برای مصارف داخلی و صادراتی ایفا می‌کنند.
شبکه گاز متناسب با میزان تولید گاز در کشور تعریف می‌شود؛ پس از راه‌اندازی خط ششم، تولید امروز تا سه سال آینده گاز کشور به خوبی در شبکه منتقل می‌شود، اما به مرور زمان با برنامه‌ریزی‌هایی که در زمینه صادرات گاز به عراق، ترکیه و اروپا انجام شده، لازم است که شبکه غرب کشور دو خط انتقال سراسری داشته باشد، یعنی خط نهم در کنار خط ششم قرار گیرد تا ظرفیت تولیدی افزایش یافته در عسلویه را به خوبی منتقل کند.
صنعت گاز ایران با بهره‌مندی از بازوهای توانمند در بخش‌های مهندسی و توسعه، انتقال، ذخیره‌سازی، صادرات و گازرسانی روندی رو به رشد در پیش گرفته و تاکنون نیز بسیاری از اهداف بر اساس چشم‌انداز از پیش تعیین شده تحقق یافته، اما پیشرفت قابل توجه گاز در این بخش‌ها سبب نمی‌شود که پا بر پله توقف بگذارد و بر وضع کنونی خود قانع شود.
سرآمدی در تراز جهانی انتقال گاز، دستیابی به حجم روزانه ۲۰۰ میلیون مترمکعبی صادرات گاز، افزایش میزان تولید و فرآورش و پایان دادن به پروژه‌های توسعه گازرسانی تا پایان دولت دوازدهم از مهم‌ترین اهداف شرکت ملی گاز هستند که تحقق آنها نیازمند مدیریت هوشمندانه، تامین منابع مالی و انسانی، حفظ دارایی‌های فیزیکی، بومی‌سازی دانش و تخصص، تبادل اطلاعات و ارتباطات با شرکت‌های سرآمد جهانی و نیز کشورهای همسایه و ذکاوت در کسب بازارهای جهانی است.
