صنعت نفت ایران در یک سال اخیر تلاش گسترده ای کرده تا تولید و صادرات نفت را افزایش دهد. بنابر گزارشهای منتشر شده بخشی مهمی از رشد اقتصادی بالای 7 درصدی امسال مربوط به افزایش صادرات نفت است. بیژن زنگنه وزیر نفت در برنامه تلویزیونی “تیتر امشب” با تشریح عملکرد وزارت نفت در بخش های نفت، گاز و پتروشیمی گفت: افزایش حجم صادرات نفت ایران برای ناظران غربی بسیار اعجاب برانگیز بود و تصور افزایش یک میلیون بشکه ای نفت خام به سرعت و در مدت سه ماه برای آنها غیر قابل باور به نظر می رسید.
به گفته وزیر نفت، صادرات نفت که در سال 92 به یک میلیون و 200 هزار بشکه کاهش پیدا کرده بود در چهار ماه گذشته به دو میلیون و 800 هزار بشکه رسیده است و صادرات نفت اکنون به سطح پیش از تحریم ها رسیده است. به گفته زنگنه با احتساب نفت بشکه ای 55 دلار، درآمد نفتی کشور در سال آینده بین 45 تا 50 میلیارد دلار خواهد بود.
وزیر نفت گفت که ١٠ قلم اصلی خانواده کالایی در صنعت نفت تعیین شده است که اولویت های مهم وزارت نفت برای ساخت آنها در داخل کشور است. بخشی از قرارداد های ساخت این کالاها انجام شده و بخشی نیز در مراحل پایانی است. سامان دهی ساخت این تجهیزات در داخل کشور با استفاده از فناوری شرکت های بین المللی، ایران را در سه سال آینده به یکی از سازندگان خوب این تجهیزات در منطقه تبدیل خواهد کرد که با تأیید شریک خارجی قابل صادرات هم خواهد بود.
خلاصه ای از گزارش وزیر نفت را می خوانید:
در ابتدا باید بگویم که وزارت نفت از جمله دستگاه های پیشتاز در عرصه اقتصاد مقاومتی است. در این ستاد برای دستگاه های مختلف اقتصادی ماموریت هایی در قالب طرح ها و برنامه ها با اهداف مشخص تعریف شده است که یکی از این دستگاه ها وزارت نفت است. به طور طبیعی برنامه ای که برای ما تعیین شد در زمینه تولید نفت به ویژه از میدانهای مشترک بود و تا حدود زیادی این برنامه را محقق کردیم و بقیه آن در حال اجراست.
بخشی از این برنامه هم مربوط به پروژه های پارس جنوبی بود که به قسمت اعظم اهداف تعیین شده از این میدان مشترک گازی نیز دست یافتیم و فعالیت در این میدان ادامه دارد.
اکنون در زمینه فازهای ١٧و ١٨، ١٩ و ٢٠ و ٢١ پارس جنوبی هم منتظریم در اسفند ماه رئیس جمهوری این فازها را به صورت رسمی افتتاح کند، این فازها هم اکنون به طور عمده در مدار تولید هستند البته کم و کسری هایی دارند؛ اما ظرف ٢٠ روز تا یک ماه باید جبران کنیم تا این فازها در یک وضع قابل قبول پایدار افتتاح شود.
اما در باره این فازها باید بگویم فاز ١٩ به اندازه ٢ فاز متعارف است که در کنار فازهای ١٧ و ١٨ و ٢٠ و ٢١ پارس جنوبی شامل ٦ فاز می شوند که حدود ١٥٠ میلیون مترمکعب گاز شیرین برای ما تولید می کند که نزدیک ٥٠ میلیارد متر مکعب در سال می شود. این ٦ فاز همچنین حدود ٢٤٠ تا ٢٥٠ هزار بشکه میعانات گازی تولید می کنند که ٩٠ میلیون بشکه در سال می شود که مجموع آنها بیش از ١٠ میلیارد دلار حداقل ارزش تولیدی است که به اقتصاد ملی اضافه می کنند.
رکورد مصرف گاز
همزمان با تلاش برای افزایش تولید، تلاش می کنیم که مصرف را هم کنترل کنیم. ما خواهش کردیم که مردم مصرف را کاهش دهند اما خیلی حرف های ما در ظاهر اثر نکرد و تغییر تعیین کننده ای در مصرف متاسفانه اتفاق نیفتاد. طی هفته گذشته مصرف گاز در بخش خانگی و عمومی به ٥٣٠ میلیون مترمکعب در روز رسیده بود، که رکورد بزرگ و بدی است، این میزان مصرف نسبت به مدت مشابه پارسال، ٢٠ درصد افزایش یافته است.
در این شرایط جلوگیری از قطعی گاز در روزهای سرد سال کار سختی است. با توجه به سردی هوا، نگرانی در این زمینه قطع گاز وجود داشت بویژه برای استان های شمالی مازندران و گلستان که در آخر شبکه گازرسانی هستند، البته سال آینده با افتتاح خط ٤٢ اینچ دامغان – نکا- ساری مشکل آخر خط بودن مازندران و گلستان را حل می کنیم.
نیاز به فناوری و سرمایه گذاری
در برنامه ششم توسعه برای سرمایه گذاری در بخش بالادستی صنعت نفت رقم ١٣٠ میلیارد دلاری پیش بینی شده است، اگر بخواهیم به اهداف تعیین شده برسیم باید این سرمایه گذاری ها انجام شود، ضمن این که استفاده از فناوری افزایش بازیافت نفت نیز ضروری است.
البته کمتر از نصف این میزان سرمایه گذاری از منابع داخلی و صندوق توسعه پیش بینی شده است و بقیه سرمایه گذاری قرار است از منابع بین المللی تامین شود تا بتوانیم تولید نفت خود را افزایش دهیم و هر چقدر هم نفت کمتر به صندوق توسعه ملی مراجعه کند بهتر است زیرا دست بخش های دیگر اقتصاد، صنعت و تولید را برای استفاده از آن بازمی گذارد.
مهمترین چالش صنعت نفت
مهمترین چالش بخش بالادستی صنعت نفت ایران افزایش بازیافت از میدان نفتی است. برای نمونه ما میدانی همانند آزادگان داریم که حدود ٣٤ میلیارد بشکه نفت در آن کشف شده است اما برآوردهای که برای آن می شود این است که ٩٣ درصد این نفت زیر زمین می ماند و فقط هفت درصد را می توانیم با این روش های کنونی استخراج کنیم یعنی ٩٣ درصد آن از دست می رود یا با هزینه های بسیار بالا باید آن را برداشت کنیم. اما اگر از ابتدا، سرمایه گذاری لازم در این زمینه صورت گیرد کار بسیار ساده تر خواهد بود و به طور حتم باید روی برداشت صیانتی و بالای نفت حساس بود.
برای همین ما در این زمینه باید از برترین فناوریها روز استفاده کنیم، فناوری شرکت‌های داخلی را رشد دهیم، بخش پژوهشی دانشگاه های خود را تقویت کنیم، شرکت های و نهادهای لازم را در این بخش تاسیس کرده و در تعامل با فناوری های روز دنیا باشیم.
نفت ثروت بزرگی است که خدا داده است و مجاز نیستیم که بپذیریم ازآن بدرستی برداشت نکنیم و ثروت کشور را از بین ببریم. ذخایر نفت درجای ایران ٧٠٠ میلیارد بشکه است و یک درصد افزایش برداشت این میزان برابر با هفت میلیارد بشکه برداشت است که با قیمت‌های کنونی نفت، ٣٥٠ میلیارد دلار درآمد اضافه را برای کشور به همراه خواهد داشت.
ناموفق در برداشت صیانتی
برداشت صیانتی یک امر نسبی است اما به نظر من خیلی در این کار به دلایل مختلف موفق نبودیم که بخشی از آن شعار دادن است. برداشت صیانتی ما خوب نبوده است و افزایش بازیافت قابل ملاحظه ای نداشتیم. همیشه در برنامه های توسعه ای هدف گذاری کردیم که سالانه یک واحد درصد افزایش بازیافت داشته باشیم که این مورد زیاد تحقق نیافته است.
افزایش بازیافت بیش از سرمایه گذاری، نیازمند فناوری است و باید در این راه تلاش کرد زیرا این سرمایه گذاری؛ اشتغال، ثروت و توانمندی ملی ایجاد می کند، اگر تولید ما با همسایگان توازن نداشته باشد این نبود توازن فقط در حوزه اقتصاد نمی ماند و در بقیه بخش‌ها هم خود را نشان می دهد.
ضریب بازیافت کنونی نفت در ایران ٣٠ درصد است و شک نکنید این رقم باید بالا برود و بالا هم می رود؛ اکنون میدان های آزادگان و یادآوران که ضریب بازیافت آن ٦ تا ٧ درصد است خیلی ها می گویند می تواند به بالای ٢٠ درصد هم برسد. البته در برخی میدان های ایران ضریب بازیافت بالای ٥٠ درصد و در بیشتر مخازن زیر ٢٠ درصد است که می توان با فناوری های نو این رقم را بالا برد.
تاکید می کنم که افزایش ضریب برداشت از مخازن نفتی مسئله مهمی است که باید به آن توجه کرد و باید برای آن در سطح خواص بسیج شد.
صادرات نفت در سطح پیش از تحریم ها
صادرات نفت هم اکنون نزدیک به سطح پیش از تحریمها رسیده است و وضع خوبی دارد؛ صادرات نفت خام و میعانات کشور در پنج ماه نخست سال ٩٢، ١,٢ میلیون بشکه در روز بود که در چهار ماه اخیر به ٢.٨ میلیون بشکه در روز رسیده است و این نشان از افزایش ١.٦ میلیون بشکه ای صادرات دارد. افزایش حجم صادرات نفت ایران برای ناظران غربی بسیار اعجاب برانگیز بود و تصور افزایش یک میلیون بشکه ای نفت خام به سرعت در مدت سه ماه باور نکردنی بود و همکاران ما کار کارستانی انجام دادند.
در باره فروش نفت هم وضعیت باید گفت که فروش امسال کشور حدود ٤٠ میلیارد دلار است که وصول بخشی از آن در سال آینده صورت می گیرد و براساس برآوردها و با احتساب هر بشکه نفت ٥٥ دلار، سال آینده ارزش صادرات نفت خام و میعانات به ٤٥ تا ٥٠ میلیارد دلار خواهد رسید.
توافق اوپک عامل ثبات بازار نفت
در باره وضعیت بازار جهانی و افزایش قیمت نفت هم دلیل اصلی افزایش قیمت نفت، تعادل عرضه و تقاضاست و وقتی که عرضه بیشتر از تقاضا باشد مازاد عرضه سبب بالارفتن سطح انبارهای نفت می شود که شاخص اصلی تاثیرگذاری بر قیمت نفت نیز وضع ذخایر نفت است. باید سعی شود میزان ذخایر نفتی در همین سطح کنونی باقی بماند. با کاهش روزانه ١,٢ میلیون بشکه نفت کشورهای عضو اوپک و ٥٠٠ هزار بشکه نفت در روز کشورهای غیر عضو اوپک، ثبات به بازار نفت بازمی گردد و پیش بینی می شود که مصرف از عرضه پیشی می گیرد که این موضوع به نفع قیمت نفت است.
البته کشورهای عضو اوپک هم اکنون به دنبال افزایش قیمت نیستند. با افزایش قیمت نفت به بالای ٦٠ دلار، شیل اویل ها در آمریکا فعال می شود و با افزایش عرضه آنها، قیمت نفت دوباره به دلیل نبود توازن میان عرضه و تقاضا کاهش پیدا می‌کند.
براساس پیش بینی ها، در صورتی که قیمت نفت خام برنت در سال آینده حدود ٥٦ تا ٥٧ دلار برای هر بشکه باشد، نفت خام ما نیز به طور میانگین ٥٣ تا ٥٤ دلار فروخته می شود اما همه این قیمت ها برآورد است و عوامل متعدد سیاسی روی قیمت تأثیر گذار است.
پایان صادرات میعانات گازی با افزایش ظرفیت پالایشی
برای جلوگیری از خام فروشی در حوزه گاز، برای نخستین بار همراه با توسعه پارس جنوبی حرکت بزرگی برای ساخت مجتمع های پتروشیمی در عسلویه انجام شد که افتخار بزرگی برای کشور است؛ گفتنی است که بیشتر مجتمع های پتروشیمی که در عسلویه ساخته شدند متکی به خوراک گاز هستند. احداث یک واحد ال ان جی برای افزایش صادرات گاز و همچنین ساخت پالایشگاه ٣٦٠ هزار بشکه ای میعانات گازی ستاره خلیج فارس در بندرعباس نمونه آن است که امیدواریم نخستین تولید بنزین آن را تا پایان امسال وارد بازار شود.
علاوه بر این، با ساخت یک واحد ١٢٠ هزار بشکه میعانات گازی در شیراز، طرح پالایشی سیراف با ٤٨٠ هزار بشکه مصرف میعانات گازی و مصرف ١٢٠ هزار بشکه دیگر از سوی مجتمع های پتروشیمی عسلویه و بندرامام تا چند سال آینده میعانات گازی برای صادرات نخواهیم داشت و همه آن در کشور به محصولات با ارزش تر تبدیل می شوند.
ظرفیت پالایشی کشور بیش از ٥٠ درصد ظرفیت تولید
ظرفیت پالایشی کشور حدود ١,٧ میلیون بشکه است و با احتساب میعانات گازی، پالایشگاه آناهیتا و بهمن گنو در جاسک ظرفیت پالایشی کشور به سه میلیون بشکه خواهد رسید که این رقم بسیار رقم خوبی با در نظرگرفتن ٥.٦ تولید نفت خام و میعانات برای آینده است.
درباره سیاست گذاریها و برنامه های سوآپ نفت هم در دوره پیشین وزارت بنده، خط لوله تهران نکا با ظرفیت ٥٠٠ هزار بشکه انتقال نفت خام و پایانه نفتی نکا ساخته شد که به دلایلی سوآپ به مدت سه سال قطع بود و پس از آن در دوران تحریم هم انجام آن امکان پذیر نبود اما هم اکنون وزارت نفت به دنبال فعال کردن سوآپ نفت خام است که با توجه به این که تولیدکنندگان نفت مسیرهای دیگری برای خود پیدا کرده اند این کار بسیار سخت و زمانبر است. تنها سود سوآپ اهمیت ندارد بلکه ایجاد پیوند میان اقتصادها و ورود نفت ایران به بازارهای بین المللی از نظر امنیتی و بین المللی بسیار مهم است.
افزایش ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی
امسال با اجرای برنامه های وزارت نفت و بهره برداری از واحدهای آماده، ارزش محصولات پتروشیمی ٦ میلیارد دلار بالا می رود. پلی اتیلن لرستان با ظرفیت ٣٣٠ هزارتن، اسیدسولفوریک ارومیه، پلی اتیلن خطی مهاباد، اوره و آمونیاک مرودشت، پتروشیمی تخت جمشید و فاز ٢ پتروشیمی کارون از طرح هایی هستند که امسال به بهره برداری رسیده اند. طرح های اتیلن گلایکول مروارید، پلی استایرن انتخاب، پلی اتیلن کردستان تا پایان سال و فاز ٣ پتروشیمی پردیس و متانول کاوه نیز تا پایان دولت یازدهم به بهره برداری می رسند.
