شتاب روزافزون زندگی روزمره، همراه با پیشرفت شگفت آور اطلاعات و وسایل ارتباطی، خرید و فروش اقلام مورد نیاز اولیه و ثانویه را هرچه بیشتر از شیوه های سنتی، به سمت خرید و فروش غیرحضوری و اینترنتی برده است.
به گزارش ایرنا، خرید اینترنتی با هدف صرفه جویی در زمان و هزینه، هر روز بیش از پیش گسترش می یابد به صورتی که در پاره ای از موارد و در مورد اجناسی خاص، خرید به غیر از این شیوه، امکان پذیر نیست. در این میان البته این شیوه نیز مشکلات و دردسرهای جدیدی را به همراه دارد که نیاز به بررسی و شناسایی دارند.
گسترش خرید اینترنتی
پیش از این افراد خاصی که به دلیل مشغله های زندگی فرصتی برای مراجعه حضوری و تهیه اجناس مورد نیازشان نداشتند، مشتریان پروپاقرص بازارهای مجازی و محصولات اینترنتی بودند، اما در حال حاضر به دلیل راحتی و سهولت این شیوه از خرید، حتی زنان خانه دار، مشتریان این بازار نوین شده اند.
از طرف دیگر، عرضه کالا در فضای مجازی از سوی تولید کنندگان و فروشندگان نیز مورد استقبال قرار گرفته است. و در مجموع، این شرایط جدید موجب شده است که این شیوه به شیوه ای رایج بدل شود، بدین صورت که اگر در گذشته تنها کالاهایی خاص و غیرمعمول که امکان خرید آنها در هر فروشگاهی وجود نداشت از این راه خریده می شد، اما امروز به دلایلی که گفته شد، خرید اینترنتی ساده ترین و پیش پا افتاده ترین کالا ها را نیز شامل می شود.
اما به رغم همه ویژگی های مثبت و به صرفه در خرید اینترنتی این شیوه دارای معایبی است که نمی توان آنها را نادیده گرفت.
ناگفته های دور از ویترین
کیفیت و سلامت یکی از مشکلات و ریسک های این گونه از خرید است که در هر زمان و در مورد هر محصولی امکان وقوع دارد. در بیشتر موارد خرید، صرفأ براساس تصویر و عکسی است که سایت و وب سایت از آن ارائه داده است. تصویری که با برنامه ها و نرم افزارهای گوناگون دستکاری شده تا به بهترین شکل ممکن به نظر برسد. در نتیجه احتمال مواجه با کالایی که کمترین شباهت را به آنچه که سفارش داده شده، داشته باشد، اصلأ بعید نیست.
اساسأ مراکز فروش معتبر در فضای مجازی، سیاستی برای پس گرفتن اجناس به دلیل غیرحضوری بودن و عدم امکان دیدن قبل از خرید برای مشتری را دارند و این سیاست که معمولأ زمانی مشخصی برای مرسولات مرجوعی دارد این امکان را به خریدار می دهد که به دلیل هر نوع نارضایتی آن کالا را بازگردانده و پول خود را پس بگیرند.
همیشه تکنولوژی ها وارد می شوند ولی بعدا و پس از گذشت مدت زمانی، فرهنگ استفاده و زیرساخت های آنها کم کم فراگیر می شود. این ناهمزمانی نادرست است
اما سایت ها یا بازارهای مجازیِ نه چندان معتبر که این شیوه از فروش را دست آویزی برای فروش اجناس بنجل خود قرار می دهند معمولأ یا تعهدی در قبال ضمانت کالا و یا برگرداندن آن ندارند یا چنان تبصره ها و کاغذبازی های زمان بری را برای ارجاع پول در نظر گرفته اند که خریدار را پشیمان می کنند. تأخیر در ارسال و دریافت، پشتیبانی نکردن از خریدار پس از فروش محصول، پرداخت هزینه و عدم دریافت کالا به دلیل سوءاستفاده یا مشکلات پیش بینی نشده و … برخی از مشکلات معمول در این سبک از خرید محصولات است.
از طرف دیگر توجه به بحث گارانتی و هزینه ارسال که با زیرکی به صورتی نوشته می شوند که به نظر می رسد بر عهده فروشنده است اما در اغلب موارد به عهده خریدار هستند؛ نیز باید در نظر گرفت. به همه این عوامل باید شیوع کلاهبرداری های اینترنتی و روش های نوینی که بر اساس خرید اینترنتی حساب شخصی افراد را خالی می کنند و به اضافه روش های نوینی که به موازات بهبود ارتباطات به کلاهبرداری های مجازی یاری می رسانند را اضافه کرد.
تاخر فرهنگی گریبان گیر فرهنگ ایرانی
یکی از مهمترین نواقص و مشکلات در استفاده از محصولات و یا شیوه ها و فناوری های نوین در جوامع، تاخر فرهنگی است.
تاخر فرهنگی از نگاه جامعه شناسی به معنی ناهمزمانی ورود یک کالا و شیوه یا فرهنگ استفاده از آن است. به این معنی که آن کالا چون تولید خود آن کشور نبوده است تا مردم به موازات ایجاد، دانش استفاده از آن را داشته باشند، وقتی آن را وارد می کنند زمانی طول می کشد تا بدانند چطور و چگونه باید از آن استفاده کنند تا برایشان مفید باشد. این مدت زمان رابطه مستقیمی با سطح سواد و دانش یک جامعه دارد؛ یعنی هرچه مردم آن جامعه به لحاظ دانش مجهزتر و به لحاظ فرهنگی قابلیت انطباق بیشتری داشته باشند، زمان کمتری را برای استفاده از آن طی خواهند کرد. خرید اینترنتی نیز یکی از فناوری های مدرنی است که عمر کوتاهی در شکل گیری و استفاده در ایران و بسیاری از نقاط جهان داشته و البته گسترش روزافزونی دارد.
خرید اینترنتی با هدف صرفه جویی در زمان و هزینه، هر روز بیش از پیش گسترش می یابد
«حسین سماواتیان» متخصص رفتار مصرف کننده و هیئت علمی دانشگاه اصفهان در این باره به پژوهشگر ایرنا گفت: در جوامعی که سیستم های مدرن برای خرید گسترش یافته است هم فرهنگ استفاده و هم زیرساخت های مناسب وجود دارد. یعنی اگر هرکدام از اینها نباشد می تواند مشکلاتی را ایجاد کند.
‘ زیرساختها در خریدهای اینترنتی مباحثی چون امنیت و حفاظت اطلاعاتی هستند به این معنی که اگر مشکلی پیش بیاید نهادی برای مراجعه و پاسخگویی باشد و پیگیری شده و به صورت جدی پاسخ داده شود. و موازی آن باید فرهنگ استفاده هم شکل گرفته و ادامه یافته باشد؛ یعنی آموزش های لازم در جامعه به صوت گسترده ارائه شده باشد و افراد بدانند که چطور باید از اینها استفاده کنند. در غیراین صورت و در صورت فقدان توامان ابزار مادی و فرهنگ استفاده، خرید اینترنتی به عنوان شیوه ای مقرون به صرفه و مفید می تواند هزینه ای به مراتب بالاتر از سیستم سنتی داشته باشد.’
این روانشناس صنعتی ادامه می دهد: متاسفانه در کشور ما این همزمانی معمولا وجود نداشته است؛ به این معنی که همیشه تکنولوژی ها وارد می شوند ولی بعدا و پس از گذشت مدت زمانی، فرهنگ استفاده و زیرساخت های آنها کم کم فراگیر می شود. این ناهمزمانی نادرست است. مدیریت کلان باید این مساله را بررسی کند تا عناصر مادی و بحث فرهنگی باهم عرضه بشوند نه این که ابتدا نمودهای تکنولوژیک ارائه بشوند و بعدا ما به مسائل فرهنگی و شیوه استفاده از آنها بپردازیم. این مشکل جامعه ما است و تا کاری اصولی انجام نشود، مشکلات شیوه مصرف وجود خواهند داشت و رفع کردن آنها می تواند خیلی هزینه بر و زمان بر شود.
زیرساخت و فرهنگ دوشادوش هم اهمیت دارند
سماواتیان در توضیح مزیت ها و الزامات خرید اینترنتی تصریح کرد: خرید اینترنتی برای مصرف کنندگان سهولت را به ارمغان آورده چون خیلی راحت تر از شیوه خرید سنتی است و لازم نیست در شرایط خیلی خاص انجام شود؛ به این معنی که در هر زمان و مکانی قابل دسترسی و انجام است و حتی با موبایل به راحتی قابل پرداخت است. این سهولت خرید فاکتور مهمی در اقبال از این شیوه خرید است. دوم این که این شیوه از خرید نمودی فناورانه و تکنولوژیک و نوعی از شیوه مدرن زندگی است که جامعه ما همواره اقبال و استقبالی زیادی به سبک های زندگی مدرن داشته است.
‘در این که مزیت های زیادی در این شیوه از خرید وجود ندارد شکی نیست و چه بخواهیم و چه نخواهیم جهان هر روز بیش از پیش به سمت به کارگیری و استفاده از این سبک ها می رود و ما اگر بخواهیم به جامعه جهانی بپیوندیم باید ملزومات آن را بپذیریم. و صد البته به دلیل ارتباطاتی که بین جوامع و مساله جهانی شدن هست باید در این راه قدم برداریم و نمی توانیم به همان شیوه سنتی راهمان را ادامه بدهیم. و البته که این شیوه بد هم نیست و می تواند زندگی را تسهیل کند چرا که شتاب زندگی دیگر به ما اجازه نمی دهد به شیوه سنتی زندگی کنیم، در نتیجه باید به صورت بنیادی در این زمینه فکر و عمل شود.’
وی افزود: نگاهی به جوامع پیشرفته نشان می دهد خریدها نوعا دیگر به شکل سنتی انجام نمی شوند؛ در نتیجه ما نیز باید آمادگی استفاده از این سیستم ها داشته باشیم. در واقع ما با ماهیت این سبک های فناورانه مشکل نداریم چرا که باید باشند، مشکل ما در نبود زیرساخت ها است و همانطوری که ذکر کردم برای استفاده و بهره گیری از چنین شیوه هایی قبل از هر چیز باید از زیرساخت ها اطمینان حاصل کنیم.
این روانشناس سازمانی در پاسخ به این سوال که دلیل علاقه وافر و ولع خرید برخی از افراد نسبت به این شیوه از خرید چه چیزی است خاطر نشان کرد: در این میان البته هستند کسانی که به صورت افراطی و بیمارگونه از طریق اینترنت خرید می کنند که درصد زیادی از کل جامعه نیستند و اینها را در اشکال دیگر خرید هم داریم یعنی کسانی که به صورت حضوری از بازار و مراکز خرید به شکلی افراطی و بیمارگونه خرید می کنند. و چند درصد از جامعه این چنین هستند و در هر مساله ای همواره درصدی را داریم که به صورتی افراطی عمل کنند که اینها نیازمند بررسی های بالینی و مسائل روانی فردی هستند.
شمشیر دو لبه
مانند همۀ تکنولوژی ها و شیوه های نوین، خرید اینترنتی هم شمشیر دو لبه ای است که همانقدر که می تواند سهولت و راحتی را به سبک زندگی تزریق کند، به همان اندازه می تواند مضرات و بدکارکردهایی را برای جامعه و مردم به همراه داشته باشد.
آنچه اهمیت دارد نوع مواجهه است. جامعۀ هوشمند در چنین مواردی نه انکار می کند و نه نادیده می گیرد، بلکه افراد و بستر جامعه را برای مواجهه تجهیز می کند.
چه از این وسایل و سبک های ارتباطات و اطلاعات تنفر داشته باشیم و چه شیفته آنها باشیم این سبک جزئی از زندگی امروز شده و هرچه که جلوتر می رویم اهمیت و حضور پررنگتری در زندگیمان خواهند داشت. بهترین کار در چنین مواقعی چه به لحاظ فردی و چه به لحاظ اجتماعی، بالابردن سطح اطلاعات و دانش افراد برای استفاده مناسب و مواجهه همراه با دانش با مشکلات، نواقص و سوءاستفاده های احتمالی است.
تجربه ایران
در ایران همزمان با گسترش فرهنگ استفاده از اینترنت به ویژ از اوسط دهه هشتاد شمسی تا کنون، وب سایت های متعددی برای رفع نیاز کاربران در عرصه های گوناگون به ویژه خرید و فروش شکل گرفته اند که از قضا تعدادی از آنها نیز کاملا موفق عمل کرده اند.
در تجارت خرده فروشی وب سایت های مشابه آمازون نظیر دیجی کالا، بامیلو، زنبیل و… در طی این سالها به ویژه در طی 5 سال اخیر الگوهای خرید مردم را در بسیاری از حوزه های تغیر داده اند.
علاوه بر این وب سایت هایی نیز در حوزه تجارت B2B یا بین بنگاهی درایران سعی دارند تا کمبودهای حضور وبسایت هایی نظیر علی بابی چین را در بازار ایران جبران کنند. مهمترین سایت های این حوزه که از قدمت بیشتری برخوردار هستد می توان به “ایکسب” [پلتفرم تجارت الکترونیک به شیوهB2B] ، سایت 1st و زودل اشاره کرد.
به گفته مهدی آقایی مدیرعامل سایت ایکسب، این وب سایت و سایتهای مشابه فارغ از کسب درآمد به دنبال ایجاد فرهنگ کسب و کار مدرن بر اساس پیشرفت تکنولوؤی هستند و سعی دارند تا الزامات و حداقل نیازهای حضور در بازارهای بین المللی را در اختیار کسب وکارهای محلی که علاقمند به حضور در بازارهای بزرگتری هستند،قرار دهند.
