درحالی که تحلیلگران بازار نفت انتظار داشتند روند بازگشت ایران به سطح پیش از تحریم ها حدود سه سال طول بکشد اما با گذشت یک سال از برجام و رفع تحریم ها ایران توانست جایگاه پیشین خود را در بازار نفت به دست آورد.
در هفته های اخیر بسیاری از کارشناسان و رسانه های جهان نسبت به افزایش تولید نفت ایران ابراز شگفتی کرده اند.
به باور مقام ها و کارشناسان داخلی و خارجی، صنعت نفت ایران بیشترین سود را از توافق هسته ای و رفع تحریم ها کسب کرد. در حالی که پیش از تحریم میزان تولید نفت ایران نزدیک به 4 میلیون و صادرات آن حدود 2.5 میلیون بشکه در روز بود. به علت تحریم ها تولید نفت ایران به حدود 2.5 میلیون بشکه رسید. از طرف دیگر صادرات ایران نیز به یک میلیون بشکه در روز رسید که به تدریج در حال کاهش بود و در برخی دوره ها به کمتر از این میزان هم نیز رسید.
نکته مهم برای صنعت نفت از دست رفتن جایگاه ایران در بازار جهانی انرژی و نفت بود. بسیاری از مشتریان ایران به علت تحریم ها جرات معامله با ایران را نداشتند و بتدریج برخی مشتریان دایمی و سنتی ایران که تا پیش از این ساختارهای خود را بر پایه ویژگی های نفتی ایران بنا کرده بودند به سمت دیگر تولیدکنندگان سوق پیدا کردند. این مساله چالش بزرگتری بود که به تدریج حل شد.
روند آرام و افزایشی تولید نفت
بسیاری از کارشناسان بین المللی بازار نفت قبل از توافق هسته ای، بازیابی توان پیشین صنعت نفت ایران را سخت و زمانبر ارزیابی می کردند. برخی حتی زمان مورد نیاز این صنعت برای رسیدن به سطح پیش از تحریم ها را سه تا پنج سال می دانستند اما آمارهای داخلی و بین المللی حکایت از آن دارد که ایران توانسته است این مسیر دشوار را یکساله طی کند.
تارنمای «اویل پرایس» اخیرا در گزارشی از روند آرام افزایش تولید نفت ایران خبر داد و نوشت: مهمترین دلیلی که سال گذشته به کاهش قیمت جهانی نفت دامن می زد نگرانی ها از افزایش توان تولید و صادرات نفت ایران بود. تحریم ها باعث شده بود تا ایران مشتریان خود را از دست دهد. هنگامی که با توافق هسته ای بخشی از فشارها کاسته شد ایران خود را برای افزایش ناگهانی تولید آماده کرد. همین موضوع باعث هراس و سقوط قیمت نفت شد.
کارشناسان پیش از این تصور می کردند که سال ها طول می کشد تا ایران بتواند ظرفیت های خود را بازسازی کند و به سطح پیش از تحریم ها برساند اما همه این تحلیل ها اشتباه بود.
با توجه به آمارهای اعلام شده، ایران تقریبا پس از یک سال از برداشته شدن تحریم ها توانست میزان تولید را به سطح پیش از تحریم ها نزدیک کند. در ژانویه 2011 (دی ماه 1389) تولید روزانه نفت ایران نزدیک به 3.8 میلیون بشکه بود که با تشدید تحریم ها به تدریج رو به کاهش نهاد.
از نیمه دوم سال 2012 به بعد به ویژه در نخستین ماه های سال 2013 تولید به کمتر از 2.5 میلیون بشکه در روز رسید. روند پایین تولید نفت ایران تا پیش از اجرای توافق هسته ای میان ایران و کشورها 1+5 (ژانویه 2016) در سطح کمتر از 3 میلیون بشکه در نوسان بود. از آن زمان تاکنون در دوره ای کمتر از یک سال تولید نفت ایران نزدیک به یک میلیون بشکه افزایش یافت. تارنمای «اویل پرایس» تولید کنونی نفت را نزدیک به 3.8 میلیون بشکه در روز اعلام کرد.
به نوشته این تارنما، ایران در اجرای برنامه های پس از تحریم موفق عمل کرد و به سطح مورد نظرش رسید. تحلیلگران بر این باورند ایران نمی خواهد بیش از این تولید خود را افزایش دهد زیرا این منطقی نیست که با افزایش عرضه نفت به بازار، در قیمت ها تنش ایجاد شود. افزون براین در این حالت توافق ایجاد شده در میان تولیدکنندگان داخل و خارج اوپک هم تضعیف می شود.
این تارنما پیش بینی کرد ایران در تلاش است تا سال 2021 تولید نفت خود را به 4.8 میلیون بشکه در روز برساند تا درآمد سالانه 70 میلیارد دلاری را کسب کند.
جهش صادراتی به اروپا و آسیا
اتخاذ برخی سیاست ها باعث شد که نگرانی از جلب مشتری به زودی جای خود را به خوش بینی به آینده بدهد. در دوره یک ساله پس از اجرای برجام، روند افزایش صادرات هم شتاب فزاینده ای پیدا کرد. بررسی میزان صادرات نفت ایران گویای این نکته است که کشورهای آسیایی و اروپایی برای خرید نفت از ایران رقابت می کنند.
«بلومبرگ» نوشت میزان نفتی که کشورهای اروپایی در روزهای ماه گذشته میلادی از ایران خریداری کرده اند در پنج سال اخیر بی سابقه بوده است. براین اساس در ماه ژانویه 2017 روزانه بیشتر از 600 هزار بشکه نفت ایران به اروپا صادر می شد.
خبرگزاری رویترز هم روز 27 ژانویه در گزارشی نوشت: از زمان توافق هسته ای و برداشته شدن تحریم ها علیه ایران صادرات نفت به بیشترین میزان خود رسید. علاوه بر این صادرات نفت ایران در ماه فوریه میلادی هم افزایش تدریجی و آرامی خواهد داشت.
«اویل پرایس» نیز نوشت: صادرات نفت و میعانات گازی ایران در ماه فوریه به بیشتر از 2.22 میلیون بشکه در روز خواهد رسید. یکی از دلایل این موضوع بارگیری محوله ها به مقصد اندونزی بوده است. صادرات ایران در سپتامبر گذشته به 2.6 میلیون بشکه در روز رسید که بیشترین میزان در دوره پس از توافق هسته ای بود. صادرات نفت ایران از مارس تا دسامبر 2016 به طور میانگین روزانه 2.57 بود که در ماه دسامبر به 2.83 میلیون بشکه در روز هم رسید.
تارنمای «هلنیک شیپینگ» که در حوزه بازار نفت فعال است روز 26 ژانویه اعلام کرد در ماه گذشته صادرات روزانه نفت خام ایران به اروپا 767 هزار بشکه بود که به میزان صادرات پیش از تحریم ها نزدیک شده است. ایران به عنوان سومین تولیدکننده بزرگ اوپک، صادرات به اروپا را در ماه دسامبر 10 درصد افزایش داد. ترکیه و ایتالیا روزانه هرکدام حدود190 و اسپانیا و یونان هم 97 هزار بشکه از ایران وارد کردند. ایران پیش از تحریم ها و در سال های 2011 و 2012 روزانه 800 هزار بشکه نفت به اروپا صادر می کرد.
اکنون مهمترین خریداران نفت ایران در قاره سبز، شرکتهای توتال فرانسه، ساراس ایتالیا، هلنیک پترولیوم یونان، لوک اویل روسیه، سپسای اسپانیا، انی ایتالیا و تاپراش ترکیه هستند که قراردادهای بلندمدتی را با ایران امضا کرده اند. به تازگی هلند نیز از بارگیری نخستین محموله نفتی خود از ایران خبر داد.
کشورهای آسیایی نیز از جمله مشتریان همیشگی ایران بوده اند. رویترز اعلام کرد در ماه دسامبر 2016 صادرات نفت ایران به چهار کشور چین، هند، کره جنوبی و ژاپن نسبت به سال گذشته بیشتر از دو برابر افزایش داشت. برپایه آمار، پس از تحریم ها صادرات نفت ایران به کره جنوبی 7 برابر و به هند بیش از 3 برابر شده است.
این کشورهای آسیایی در آخرین ماه سال گذشته میلادی روزانه 1.89 میلیون بشکه نفت از ایران دریافت کرده اند. میانگین صادرات نفت ایران به این چهار کشور آسیایی در سال گذشته روزانه 1.63 میلیون بشکه بود.
با توجه به آماری که بتازگی اوپک منتشر کرده است تاحدودی ثبات به بازار نفت بازگشته است. بیشتر از یک ماه است که پس از توافق کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای رعایت سقف تولید، قیمت نفت خام به کانال 50 دلاری رسیده است و با توجه به رعایت نسبی توافق ها به نظر نمی رسید مشکل جدی برای این بازار اتفاق بیفتد. کشورهای عضو و تحلیلگران از قیمت 65 دلاری هر بشکه نفت حمایت می کنند زیرا در این حالت کشورها تولید خود را افزایش نمی دهند و تولید نفت غیرمتعارف همچون «شیل» هم مقرون به صرفه نخواهد بود.
کارشناسان رسیدن قیمت ها به سطح چند سال قبل یعنی بیشتر از 90 دلار را در آینده غیرممکن می دانند. درصورتی که در این بازار تنش سیاسی یا اقتصادی مهمی رخ ندهد و هماهنگی و همکاری تولید کنندگان محکم تر شود این احتمال وجود دارد که قیمت ها با سرعتی اندک افزایش یابد و به سطح دلخواه تولیدکنندگان نزدیک شود.
حسین عباسی نسب
